‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

170-mashq.
Matnni ko‘chirib oling. Q o‘shimchalarning aytilishi va
yozilishiga diqqat qiling.
O 'g'lim ! F arzandingni bir ishni boshlashdan oldin «Bism illahir 
Rohmanir Rohiym» deb aytishga o'rgat. Shuningdek, ovqatlanishdan oldin
118

---

ham. Bola ichi bo‘sh chelakka o ‘xshaydi. Nim a quysang — go‘zal narsani 
ham, yom on narsani ham oladi. Ayni o ‘rganadigan payti uni o ‘z holiga 
tashlab qo‘yma, chunki parvarishsiz daraxtning mevasi bemaza bo‘lur.
Bolaga ovqatlanish odobini o ‘rgat. Luqmani katta olmaslikni, shosh- 
masdan, yaxshilab chaynab, keyin yutishni, qorni to ‘yib yemaslikni, suv 
va havo uchun ham joy qoldirishni, ovqatdan oldin va keyin qo'lni yuvishni, 
tanovul qilib bo'lgach, Allohga hamd aytishni va shuning kabi fazilatlarni 
ta ’lim ber. Qobiliyati va singdirishiga qarab zamonaviy texnikadan o ‘rgat.
(Bobolarning o ‘gitlaridan)
9
Savollar
•
1. So‘zning asos qismi deb nimaga aytiladi?
2. Q o'shim chalar deb nimaga aytiladi?
3. Qo‘shim chalar qanday turlarga bo'linib ketadi?
3 0 -DARS.
K O ‘MAKCHI MORFEMALAR (Q O 'SH IM C H A LA R)
Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o ‘quvchilarning ongida qo‘shimchalar va ularning 
turlari yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o ‘quvchilarni o'zidan kattalarni hurmat qilish, ustozlarni e’zozlash 
ruhida tarbiyalash.
/
Topshiriq.
Berilgan so‘zlarda takrorlanuvchi qismlarni toping va 
bu so‘zlardagi m a’no bog‘lanishini aniqlang: 
tosh—toshloq, boy—boyi,
paxta—paxtazor, paxtakor, paxtachi, temir—temirchi, qora—qoray,
suv—suvla, suvchi.
Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida yangi-yangi tushunchalar 
paydo bo‘ladi. Bu yangi tushunchalarning har biri alohida-alohida so‘zlar 
bilan ifodalanganda edi, so‘zlarning soni cheksiz ravishda ko‘payib ketgan 
va ularni xotirada saqlash imkoniyati yo‘qolgan, natijada tilimiz aloqa 
vositasi sifatida yaroqsiz holga kelib qolgan bo‘lardi.
Tilning imkoniyatlari shu darajada boyki, oz vositalar bilan cheksiz 
tushunchalarni, xilma-xil axborotlarni ifodalash mumkin.
Yangi-yangi tushunchalarni ifodalashda ilgari tilimizda mavjud bo‘lgan 
so'zlarga ko ‘m akchi morfemalarni qo‘shib, yangi so‘z hosil qilish usuli 
keng q o ‘llaniladi.