|
samaradorligini oshirish uchun
quyidagi psixologik holatlarga e ’tib o r berish lozim:
1. M atn va birlamchi manbalar bo‘yicha muhim va nomuhim belgi
hamda alom atlam i ajratish yoki m avhum o ‘zlashtirish.
2. 0 ‘zlashtirilayotgan o‘quv materiallarini o‘z vaqtida tahlil qilib
borish va umumlashtirish.
3. Talaba o ‘quv materialini idrok qilishi uchun aqliy faoliyatining
barcha jabhalari b o ‘yicha yo‘l-yo‘riqlar.
4. 0 ‘qituvchi nutqidan xayolan ilgarilab ketib, uning yakunlovchi
fikrini oldindan fahmlay bilish va boshqalar.
Shunday qilib, m a’ruza va sem inar mashtulotlarining sam ara-
dorligini oshirish bilan oliy maktabdagi ta ’lim va tarbiya jarayonida
kamol toptiruvchi hamda tarbiyalovchi prinsiplami amalga oshirish,
talabalarga o‘zini o ‘zi boshqarishni o ‘rgatish mumkin.
M a’ruzaning m etodik ishlamasi:
Ma
’ruza mavzusi: uning tanlanganligining asoslari.
1) Umumiy kurs sistemasida m azkur mavzuning o ‘m i va ah a-
miyatini aniqlash.
2) Mavzu bo‘yicha manbalar saralash (o‘qituvchi foydalangan
adabiyotlar, talabalarga tavsiya qilinadigan manbalar).
3) Amaliy mashg‘ulot, tajriba materiallarini tanlash.
M a ’ruzani tashkil qilish formasi:
1) Auditoriya va texnik vositalar (tinglovchilaming tayyorgarlik
darajasi va xarakteri).
2) M a’ruzaning maqsadi (predmet mazmunini o ‘z ichiga qam rab
oigan m a’ruzaning asosiy g‘oyasi).
3) Bosh maqsadni amalga oshiruvchi m a’ruzaning vazifalari.
4) M a’ruza vazifalarining ketma-ketligi.
5) Kutilgan vazifaning xarakteri: informasion, analitik, sistem a-
lashtiruvchi, muammoli va boshqalar.
6) Tavsiya qilingan vazifalami bajarish uchun talabalarga zarur
vositalar (kategoriyalar, tasavvur sistem asi, funksional, g en etik ,
strukturali, ehtimollik, sababiy aloqalar va o ‘zaro uzviy bog‘liqlik).
7) Qo‘yilgan vazifalami hal qilishda, bajarishda tinglovchilarda
o ‘qituvchi tomonidan shakllantirilayotgan munosabat va em osional
tuyg'ular hamda pozisiyalar.
8) M a’ruzaning tashkiliy shakli:
a) monologik mulohazalar;
b) audivizual vositalarga tay an g an m onologik m uvaffaqiyat
shaklidagi taassurot;
c) tom m a’nodagi evristik suhbat;
d) dialogik bahs, diskussiya, muhokama qilinadigan muammo
yuzasidan qarama-qarshi nuqtai nazarlar.
M a ’ruza m am uni:
1) m a’ruza mazmunining konspekti va rejasi;
2) yaxlitlik, sistemalilik, ko‘rsatmalilik, izohlilik, soddalikni ta’-
minlovchi didaktik usullar va uning vositalari (konspekt hoshiyasida)
mavjudligi.
M a ’ruza jarayonida o'qituvchining yaxlit obrazi (timsoli):
1) m a’ruza m azm unining har qaysi qismiga taalluqli bo‘lgan
vazifalam i bajarishda talaba bilan o ‘qituvchi hamkorligi shakllari
(birgalikda muammo yoki masalani echish, berilgan namunaga taqlid
qilish: raqobat, sheriklik, raqiblik kabilar);
2) fikr bildirishning til orqali (nutq faoliyatida) ifodalanishi
(leksik, grammatik, stilistik, semantik xususiyatlarini hisobga oigan
holda faoliyatni tashkil qilish);
3) o ‘qituvchining auditoriya bilan noverbal, emosional, ifodali
m uloqot vositalari (im o-ishora, mimika, pantomimika, intonatsiya,
tem p, ritm, pauza, ovozni kuchaytirish yoki pasaytirish).
Seminar mashg‘ulotining metodik ishlamasi:
1. Mashg‘uIot mavzusi:
a) mavzu tanlashni asoslash;
b) kurs programmasida mavzu o‘mini aniqlash;
c) m ashg‘ulotning maqsadi, vazifasi, bilishga oid tarbiyaviy
uslubiy xususiyatlari;
d) adabiyot, mavzu murakkabligi, hajmini hisobga olish va ana
shu negizda birlamchi manbalami saralash.
Seminar mashg'ulot o ‘tkazish shakli:
1) auditoriyaning tayyorgarligi xarakteriga bog‘liq ravishda semi
n ar mashg‘uloti o‘tkazish shaklini tanlash:
a)
savol-javob; b) reja asosida keng koMamda suhbat o ‘tkazish;
v) o ‘zaro taqriz qilingan m a’ruza sifatiga fikr almashish; g) bahs
elem enti mavjud yozma referatlar muhokamasi; d) guruhiy bahs
(diskussiya) erkin ravishda yoki maqsadga yo‘naltirilgan tarzda; s)
o ‘quv-rolli o ‘yin tarzda;
2) adabiyotga, m ashg'ulot xarakteriga, operasiyaga, o b ’ektga,
muammolarga, masalalarga, mavzuga oldindan talabalami yo‘naltirish
dasturi;
3)
muhokama qatnashchilariga rollami taqsimlash, m a’ruzaga,
referatga, mavzu muhokamasiga, xarakteriga, shakliga qo‘yiladigan
talablar.
Mashg‘ulotni o ‘tkazash rejasi va konspekti:
t) mashg‘ulot mazmunining dasturi, m avzuning asosiy qismlari,
har bir qismning asosiy vazifasi, tahlil qilinayotgan muammoni hal
qilish jarayonida vujudga keladigan asosiy ziddiyatlar, qaram a-
qarshiliklami qayd qilish (fiksasiyalash);
2) dastuming asosiy qismlari mazmunining konspekti; qarama-
qarshiliklar echimini ta’minlovchi didaktik usullam i ajratish, nuqtai
nazarlarning isbotlanganligi va asoslanganligi, muhokamaning guruhiy
shakllarini ta’minlovchi vazifasi va nazariyalami ajratish mashg‘ulotning
har bir bosqichlarida guruhiy kommunikasiya vositalari va usullarini
saralash;
3) seminar mashg‘ulotlarida mavzuni turlicha shaklda muhokama
qilish yoilari;
4) seminar mashg‘u!oti o ‘tkazilgandan so 'n g un i tahlil qilish va
yakunlash.
Asosiy tushuncha va a tam alar
Oliy ta iim psixologiyasi, oliy ta iim talabalarining individual-
psixologik xususiyatlari, oliy maktabning bosh m ezoni, oliy ta’limda
m illiylik m uam m osi, m a ’ruza, sem inar, am aliy m ashg‘ulotlar,
talabalarda milliy g‘oya, milliy mafkura tushunchalarini shakllantirish.
Rezyume
Oliy ta iim psixologiyasi ta iim tizimida o ‘ziga xususiyatlarga ega
b o ig a n jarayonlardan bin sanaladi. Shu boisdan oliy ta iim psixo-
logiyasida talabalaming psixologik xususiyatlari, oliy maktabning bosh
mezoni va uning amaliy ahamiyati, oliy ta iim d a milliylik muammosi,
oliy ta iim d a m a’ruza va seminar mashg‘ulotlarini tashkil etishni o‘ziga
xos psixologik qonuniyatlarga aoslangan holda am alga oshirish oliy
ta iim samaradorligini belgilovchi omillardan hisoblanadi. Ayniqsa,
oliy taiim d a talabalaming individual-psixologik xususiyatlarini hisobga
olish, milliylik tamoyillariga e ’tibor qaratish m u him jihatlardan
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
