‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

2 .2 . Pedagogik jam oadagi psixologik muhitning
asosiy xususiyatlari
Psixologlar pedagogik jam o a ruhiy m uhitining asosiy xususiyatlari 
sifatida quyidagi 
ko'rsatkichlam i
ajratib ko‘rsatadi!ar:
• jam o a a ’zolarining o 'z a ro m u n o sab atlarid an , m e h n a t ja ra - 
yonidan, rahbarlikdan qanoatlanganligi;
• qanday kayfiyatning ustunligi;
• rahbar va ular q o ‘l ostidagilam ing bir-birini o ‘zaro tushunishi;
• jam oani boshqarish va o ‘zini o ‘zi boshqarishda jam o a a ’zolarining 
ishtirok etish darajasi;
• uyushqoqlik, ongli intizom , ishning unum dorligi. Bu h a r qanday 
jam oaga, shu jum ladan pedagogik jam oag a ham taalluqlidir. T o ‘g‘ri, 
bolalar jam oaiarining ruhiy m u hiti o ‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Pedagogik jamoaning asosiy beigilari:
•
Ichki, ishonchli x o tiijam lik n in g nom oyon boMishi, d o im iy
tetiklik, harakat qilishga tayyorlik. Ja m o a har bir a ’zosida o ‘z qadr- 
qim m atini bilish tuyg‘usining m avjudligi, o ‘z jam oasi bilan faxrlanish.
• Jam oaning birligi, uning a ’zolarining d o ‘stona birlashishi. Ichki 
m unosabatlarda ayrim tarbiyalanuvchilam i tanqid qilish va jazolash
m u m kin, lekin bunday ta ’sir k o ‘rsatishning m axsus sh a k lla rid an
tashqarida har bir tarbiyalanuvchiga tegishli baho berish, uni begonalar 
oldida him oya qilish, unga hech q an d ay ozor etkazm aslik.
• Jam oa barcha a ’zolarining him oyalanganligi. H a r b ir tarbiya- 
lanuvchi, u qanchalik zaif, ku ch siz b o ‘lm asin, o ‘z in in g yakkaligi 
yoki himoyasizligini his etmasligi kerak.
• Jam oa barcha a ’zolarining o q ilo n a va foydali faolligi.
• Harakatlarda va so'zlarda o ‘zini tu ta bilish.
2 .3 . Pedagogik jamoadagi o ‘zaro munosabatlar psixologiyasi
Pedagogik jam oaning shaxsga t a ’siri sam arado rligi shaxsning 
jam oadagi kayfiyati bilan belgilanadi. Bunga quyidagilar kiradi: shax­
sning faoliyat, o ‘zaro m unosabatlar, rahbarlikdan qo n iq ish , shaxsning 
m azkur jamoadagi himoyalanganligi, uning ichki xotiijamligi. Bulam ing 
ham m asi hissiy behbudlik atam asi bilan ta ’riflanadi va u bo la shaxsi 
rivojlanishining uni hayotidagi ilk bosqichlaridanoq m ajbu riy sharti 
hisoblanadi.
Yuqorida ko‘rsatib o ‘tilganidek, ruhiy m uhitning m ohiyati shundan 
ib o ra tk i, ja m o a d a tark ib to p g a n o ‘z a ro m u n o s a b a t la r ja m o a

---

a ’zolarining qadriyatlari, axloq normalari va m anfaatlari bilan bel- 
gilanadigan alohida hissiy-ruhiy tusga ega bo‘ladi. H ar bir shaxs faolligi 
darajasi jam o aning shaxsga t a ’siri singari shaxs ushbu jam o ad a hissiy 
behbudlikni qanchalik bosh idan kechirishi bilan belagilanadi.
D em ak, har bir shaxs kam olotining va butun jam oaning yuqori 
is h c h a n lik qobiliyatini ra g ‘b a tla n tiru v c h i ru h iy m u h itn i tashkil 
etayo tgan da, guruh a ’zolari orasidagi o ‘zaro m unosabatlarni va unda 
h u k m ro n bo'lg an qadriyatlam i tartibga solishdan boshlash kerak.
Pedagogik jam oada o ‘zaro m anosabatlam ing rasmiy va norasm iy 
tuzilishlari ajratilib ko‘rsatiladi. Bu erda har ikki tuzilish shaxs jam oada 
egallashi m um kin bo‘lgan n u q tai nazardangina qarab chiqiladi.
M unosabatlarning rasm iy tuzilmasi — bu tashqaridan, jam iyat 
to m o n id a n berilgan va ushbu jam o a faoliyat ko‘rsatishi zarur b o ‘lgan 
h o la tla r (pozisiya) sistemasidir.
N orasm iy shaxslararo m unosabatlar sistemasida holatlar h ar bir 
o ‘q u v c h in in g o ‘ziga xosligi va ushbu sinfning xususiyatlari bilan 
belgilanadi.
B oshlang‘ich o ‘quv m askanidayoq bolalam ing s in f jam oasid a 
m u ay y an , ulam i jalb ctuvchi holat (pozisiya)ni, ya’ni etakchi, eng 
yaxshi o ‘quvchi, eng yaxshi sportchi va hokazo holatlam i egallashga 
intilish kuzatiladi.
Ijtim oiy holat ikki o ‘lchov: shaxsning ijtim oiy xulq-atvori va 
atro fdag ilam in g ijtimoiy um idi bilan xarakterlanadi.
Ijtim oiy xulq-atvor — bu real xatti-harakatlar bo ‘lib, ular tufayli 
o d a m o ‘zini istalgan rolda q aro r toptiradi.
Ijtim oiy um idlar — bu atrofdagilam ing ushbu odam holatiga 
m unosabatidir. Agar kim dir o ‘zini mazkur holatda q a ro r toptirgan 
b o ‘lsa, atrofdagilar uni b u holatga „b o glab qo‘ygandek“ b o la d ila r. 
0 ‘q u v ch ilar yuqori sinfga o ‘tgani sayin o ‘z ijtimoiy holatlarini odatda 
bilibgina qolm asdan, shu bilan birga ko‘pincha ulam i o ‘zgartirishga 
h a m intiladilar. T o‘g‘ri, tarkib topgan ijtimoiy um idlar bunga xalaqit 
b erad i.
Ijtim oiy um idlar barqaror bolganligi uchun o ‘sm ir vaqtini o ‘t- 
kazib yuborgan holatni o'quvchining o ‘zi o ‘zgartirishi qiyin bo'ladi, 
b u e rd a pedagogning yordam i kerak.
Pedagogik jam oa ichki holatlari orasida peshqadam , etakchining 
h o la ti alo h id a o ‘rin turadi. Bu g uruh oldida turgan vazifalarning 
m u v affaq iy a tli bajarilishi b ila n b o g liq d ir. A ynan p e sh q a d a m la r 
32

---

jam oaning norm alari va qadriyatlarini belgilaydi. Peshqadam o ‘z h o la- 
tining obro‘ligi bilan o ‘z fikrini o ‘tkazish u c h u n katta im koniyatlarga 
ega. Bolalar peshqadam o ‘quvchilarga ishonganlari uchun ham ularga 
taq lid qiladilar. Jam oadagi psixologik m u h it k o ‘p jih a td a n kim
peshqadamligiga b o g liq boMadi.