‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

destruktiv va produktiv.
Destruktiv 
nizoni aniqlash kundalik tasaw u rlar bilan m os keladi. 
A ynan bu tipdagi nizo o ‘zaro ta’sirlashuvda xilma-xillikni va flkrlaming 
toptalishiga olib keladi. Destruktiv nizo k o 'p in c h a sababga bog‘liq 
b o ‘lmagan holda shaxsning stressga tushishiga olib keladi. Uning uchun 
o ‘ziga xos belgilar nizo sodir bo‘lishiga qiziquvchilar sonining ortishi, 
34

---

ulam ing nizoli harakatlari, bir-birlariga nisb atan salbiy ustanovkaga 
egaliklari va bildirilayotgan fikrlarning keskinligi belgilaydi. B oshqa 
bir belgisi sifatida nizoda opponentning sifat va xislatlarini, o ‘z aro
ta ’sirlashuv vaziyatlarini noto‘g‘ri idrok etishi va sheriklarga ishonchni 
o ‘ta ortib ketishi nazarda tutiladi. Bu tipdagi nizolam i hal etish a n c h a
murakkab bo ‘lib, yagona yo‘li ancha qiyinchilik bilan erishiladigan 
m urosa (kom prom iss) hisoblanadi.
Produktiv nizoni m uam m o va uning echish yuzasidan n u q tai 
nazarlardagi tafovutlar va shaxslar o ‘rtasidagi ham jihatlikning y o ‘qligi 
keltirib chiqaradi. Bunday holda nizo m uam m oni atroilicha tushunishni, 
sheriklar motivasiyasini, boshqa nuqtai n azarlam i him oyalashlarini 
taqozo etadi.
Biz nizolam i psixologik tahlili asosida quyidagi tarkibiy ko‘rinishga 
egaligini keltirib o ‘tamiz.
Y uqorida kcltirilgan 
rasm dan fo y d ala n ib , quyida n iz o n in g
funksiyalari xususida to ‘xtalib o ‘tam iz.
Nizo o ‘z mohiyatiga ko‘ra ijtimoiy hodisadir. Nizo bu keng m a ’no d a 
va to r m a’noda tushuniladi. 
Keng ma’noda nizo 
— bu jam iyatdagi 
yangi va eski qarashlar o‘rtasidagi kurash d eb qaraladi. 
Tor ma’nodagi
nizo 
— bu bir m uam m oni echishdagi h a r b ir shaxsning o ‘z fikrini 
qattiq turib him oya qilishida yuzaga keladi.
N izo ijtim oiy psixologiyada qanday tushuniladi? M uom alaning 
buzilishi yoki psixologik jihatdan ichki ruxiy kelishm ovchilikdir. B u n i 
olim lar har sohada h ar xil tushunishadi. M asalan: G . Kovalev nizoga 
shunday ta ’rif beradi: „Nizo insonlar o ‘rtasida ijtimoiy va shaxsiy 
m asalalam i echishda vujudga keladigan h olat, lekin har qanday q a r-
3-rasm. Nizolaming umumiy sxematik ko‘rinishi

---

shilik bu nizo b o ‘laverm aydi. Odam lar bir-birining fikri bilan kelish- 
niasligi va o ‘zaro bahslashishi mumkin, h a r biri o ‘z fikrida qoladi, 
lekin baribir kelishib ishlashga k o'p hollarda m ajbur bo ‘ladi, qaram a- 
qarshilik, b a ’zan yoqtirm aslik, emosiya, tushunm aslik, ko‘rabilmaslik 
va boshqa sabablar n izoning kelib chiqishiga sabab b o ‘ladi. Nizo nafa- 
qat qaram a-qarshilik, shuningdek, o ‘ziga xos kurashish hamdir. H ar 
ikkala tom on h am b un d ay holatda o ‘z!arini h aq deb bilishadi va o ‘zaro 
kurashadi. N izo b u qaram a-qarshi dunyoqarashlar negizida yuzaga 
keladi. Nizoni albatta echish kerak, chunki busiz hayot m e’yorida 
davom etmaydi. Y uqorida aytib o ‘tganim izni tahlil qilib, psixologik 
nuqtai nazardan biz shunday ta ’rif beramiz: „N izo — bu shaxslardagi 
qarashlar, qiziqishlar o ‘rtasida qaram a-qarshilik natijasida yuzaga kel- 
gan psixologik h olat b o ‘lib, bu faqat shaxslam ing bir-biri bilan ham - 
korlik jarayonida yuzaga keladi“ .