‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V



Download 5,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet88/102
Sana14.09.2021
Hajmi5,98 Mb.
#174227
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   102
Bog'liq
psix

Shaxs 
te m p e ra m e n ti 
toifalari
Muvozanatlash- 
ganlik  —  asab- 
dagi  torm ozla- 
nish va qo‘zg‘a- 
lish  ja ra y o n la - 
r in in g   o ‘z a ro  
m u ta n o sib lig i, 
s h u n g a   k o ‘ra , 
o ‘zini tuta olish, 
b o s iq lik   k a b i 
s ifa tla r
H a r a k a t c h a n l i k  

q o ‘zg‘aIish  va  torm oz- 
la n ish   ja ra y o n larid ag i 
o ‘zaro   alm ashinish  ja- 
ra y o n in in g   te z lig i  va 
h arak a tch an lig i
1.  Xolerik toifa;
2.  Sangvinik toifa;
3.  Flegm atik toifa;
4.  M elanxolik toifa.
2 1 -rasm . T e m p e ra m en t va u n in g  tu rla ri
e ’tiborga olinishi kerak. Barcha biologik va ko‘pgina individual-psixologik 
xususiyatlar  x u lq -atv o r  belg ilariga  t a ’luq li  b o ‘lm a y d i,  m asalan: 
birm uncha past mexanik xotira misol b o ‘la oladi.
Insonning fe’li, xulq-atvorini bilish orqali u n in g h a r xil holatlarda 
o ‘zini  qanday  tutishini  o ld in d an   bilish  m u m k in .  X u lq -atv o rn in g  
fiziologik asoslarini bilish  rahbarning q o ‘l ostidagi  xodim larini bilish 
uchun juda muhimdir.
Xodim ning  hulq-atvori  uning  odatlariga  uzviy  b o g ‘liq  b o ‘ladi. 
O datlar deganda shakllangan harakailar tushuniladi. X arakter, xodim -


ning  x a tti-h a ra k a ti  va  faoliyatida  n am oyon  b o ‘ladigan  individual- 
psixologik xususiyatlar m ajm ui hisoblanadi. Xarakter individuallikning 
m uhim   belgilarid an  b o ‘lib,  kishiga  takrorlanm aydigan  o ‘ziga  xos 
xususiyatlami beradi. Xarakter shaxsning iroda, shuningdek, emosional 
sferasi,  tem p eram en ti  (mijozi)  va  intellektual  (aql-idroki)  xususiyat- 
larida n am o y o n  b o ‘ladi.
X arakter  belgilari  xodim ning  barqaro r  xususiyatlari  hisoblanadi, 
ular sekin  o ‘zgarishi m um kin.  Xarakter xodim lam ing ancha barqaror 
va  yaqqol  k o 'rin ad ig an   belgilaridan  b o ‘lib,  ular  xatti-harakat  (xulq- 
a tv o r)d a,  q ilm ish lard a ,  tabiatga,  jam iy atg a  ham da  kishining  o ‘z 
faoliyatiga,  o 'z ig a  nisbatan m unosabatlarida k o ‘zga tashlanadi.
Q uyidagi'rasm da xarakter va uning nam oyon bo ‘lish jarayoni  aks 
ettirilgan.
X a ra k te r  —  shaxsdagi  shunday  psixologik,  subyektiv  m u n o sab atlar 
m ajm uiki,  u la r  uning  boríiqqa,  odam larga,  predm etli  faoliyatga  ham da 
o ‘z -o ‘ziga  m unosabatini  ifodalaydi
X arakterning  nam oyon  b o 'lish   tizimi:
1.  M e h n atd ag i 
x u s u s iy a tla r   —
m e h n a tse v a rlik , 
m e h n a tk a s h lik , 
ta sh a b b u sk o rlik , 
ishga  layoqat,  ish- 
ga  qobillik,  m as’- 
uliyat,  dangasalik, 
q o 'n im s iz lik
2.  ínsonlarga  m uno- 
sabatlardagi  siíatlar  —
odoblilik,  m eh rib o n - 
lik,  takt,  jonsaraklik, 
dilgirlik,  altru izm , 
m uloqotga kirishuv- 
chanlik,  g ‘a m x o ‘r- 
lik,  rahm -shafqat
3.  0 ‘z -o ‘ziga  m uño- 
sa b a td a g i  s ifa tla r  —
kam tarlik,  k am su- 
qum lilik,  m a g ‘ru rlik , 
o kziga  bino  q o ‘yish, 
o ‘z -o ‘zini  ta n q id , 
ibo,  sh a rm -h a y o , 
m an m an sirash
------------------------------ ----------------— ------------------------------------------- \
4 .  N a r s a l a r   va  h o d is a la rg a   m u n o s a b a tla rd a   n am o y o n   b o ‘la d ig a n  
x u su siy a tla r  —  tartiblilik,  oqillik,  saranjom -sarishtalik,  q o l i   ochiqlik, 
ziq n alik ,  tejam k o rlik ,  pokizalik
\______________________________________________________________________________________________________
J


X arakter  ijtimoiy  sharoitlar,  o ‘rganish  va  tarbiyalanish  asosida 
asta-sekin shakllanadi.  Bunda jam o a v a rahbar,  atrofdagilam ing x u lq - 
atvori katta ahamiyatga ega.  Kasbiy faoliyat haraktemi tarbiyalab h a m d a  
rivojlantiribgina  qolmay,  balki  uning  ijobiy  belgilarini  m u sta h k a m - 
lashga,  salbiylarini esa yo‘qotishga olib keladi.
X odim lam i o ‘rganish va baholashni bilish muhim shart hisoblanadi. 
Buning  u ch u n   rahbar  psixologik  va  pedagogik  ta’sir  etish  u su larin i 
bilish lozim.  Kuchli his-hayajon uyg‘otuvchi holatlarda yuzaga keladigan 
sharoitlarda xodimlaming o‘zini tutishi va faoliyatini o ‘rganish u lam in g  
xarakterini baholashda muhim aham iyatga ega.
T artib-intizom li b o ‘lishda bir q a to r bir-biri bilan bog‘liq belgilar: 
e ’tiborlilik,  harakatchanlik,  bajaruvchilik,  (prinsipiallik)  q a t’iyatlilik, 
faollik,  m ustaqillik va boshqalar shakllanishi k erak b o ‘ladi.
X odim lar  bilan  olib  boriladigan  ishlarda  har  qanday  m afk u ra  
quyidagi  asosiy maqsadlami  ko‘zda  tutadi:
—  m uayyan g‘oyaga ishontirish;
—  uyushtirish;
—  safarbar  etish;
—  m a ’naviy-ruhiy  rag‘batlantirish;
—  g‘oyaviy  tarbiyalash;
—  g‘oyaviy  im m unitetni  shakllantirish;
—  harakat  dasturi  bo‘lish.
R ahbar  o ‘zining  hulqi  bilan  xodim larga  o ‘rnak  b o ‘lishi  kerak. 
X odim larda ijobiy odatlami shakllantirish va salbiylarini b a rta ra f qilish 
u ch u n   ikkita  yo‘nalish tanlab  olingan:
1.  0 ‘zini  tutish  uchun  qanday  h arak at  qilish  kerakligini  t o ‘g ‘ri 
tushunish;
2.  0 ‘zini to ‘g‘ri tutishni tashkil  etish.
9.7 .  0 ‘quv  faoliyatini  tashk il  etish  va  boshqarish
0 ‘quv  maskaniga  (maktab,  o ‘rta  m axsus,  oliy  ta ’lim )  b irin c h i 
bo r  kelgan  bolada  qator qiyinchiliklar  yuzaga  keladi.  U la rd a   a w a lo , 
o ‘quv  m askani  qoidalariga  b o ‘ysunish  qiyin  kechadi.  B o sh la n g ‘ich 
sin f o ‘quvchisi  uchun  eng qiyin  q oida  bu   dars  vaqtida jim   o ‘tirish d ir. 
0 ‘qituvchilar o ‘quvchilaming d o im o jim   o ‘tirishiga h arak at  q ilish ad i, 
lekin  kam harakatli,  passiv,  q u w a ti  kam   b o ‘lgan  o 'q u v c h ig in a   dars 
jaray o n id a uzoq vaqt jim  o‘tira oladi.
0 ‘quvchini qanday qilib  o ‘quv  m askani  qoidalariga b o ‘ysu n ish g a 
o ‘rg atish  m um kin?  Bu  b o rad a   o ‘q itu v c h in in g   o ‘q u v c h ila r  b ila n  
qiladigan  m uom ala-m unosabat uslubining aham iyati ju d a  k atta.


Kichik  o ‘quv  m askani  yoshidagi  o ‘quvchilam ing  m uhim   xusu- 
siyatlaridan  bin  ulardagi  o ‘qituvchiga  ishonch  hissi  b o ‘lib,  bunda 
o ‘qituvchining  o ‘quvchiga  ta ’sir  ko‘rsatish  im koniyati  juda  kattadir. 
Bola  o ‘qituvchini  aql  so h ib i,  ziyrak,  sezgir,  m ehribon  inson  deb 
b ilad i.  0 ‘qituvchining  o b ro ‘si  oldida  o ta-o n alar,  oilaning  boshqa 
a ’zolari, qarindosh-urug‘larining nufuzi keskin kamayadi.  Shu sababli, 
b o lalar  o ‘qituvchining  h a r  b ir  so‘zini  qonun  sifatida  qabul  qiladilar.
Boshqaruv  bu  sh u n d a y   y o ‘naltiruvchi  kuchki,  u  insonlardagi 
ijo d iy   p o ten sial  im k o n iy a tla rid a n   o ladig an  s h a ro itla rn i  yuzaga 
chiqarishni maqsad qilib q o'y ad i.  Shunday ekan, o ‘qituvchining ta’lim- 
tarbiy a jarayonini  to ‘g‘ri  va  oqilona  boshqara  olishi  o ‘quvchi  shaxsi 
kam olotida nihoyatda k atta o ‘rin tutadi.
Faoliyatdan  kutiladigan  natija  psixologiyada  m aqsad  deyiladi. 
0 ‘quv jarayonining boshqarilishi ikkita asosiy m aqsadni k o ‘zda tutadi. 
U lard an 

Download 5,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   102




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish