‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

Bob yuzasidan savol va topshiriqlar
1.  Boshqaruv psixologiyasi deganda nimani tushunasiz?
2.  Boshqaruvning psixologik jihatlari nima?
3.  Rahbarlik qobiliyatlari haqida fikr bildiring?
4. Boshqaruv faoliyatidagi nizolar va ulaming oldini olish haqida gapirib 
bering?
5.  Pedagogik jam oalam i boshqarishningpedagogik-psixologikjihatlari 
nima deb o‘ylaysiz?
6. Ta’limjarayonini boshqarishda o'quvchilaming individual-  psixologik 
jihatlarini hisobga olish nima?
7.  Rahbarlik uslublarini sanab bering?
8. Jamoani boshqarish to‘g‘risidagi shaxsiy fikrlaringizni yozma tarzda 
bayon eting?

---

IJ T IM O IY   JARAYONLAR:  O ILA   VA  OILAVIY 
M U N O SA B A T L A R   P S IX O L O G ÏY A S I
Bobning  qisqacha  mazmuni
Oila  va oilaviy  munosabatlar psixologiyasi.  Oilada sog'lom  muhit 
psixologiyasi.
Yosklik  fa slin in g   o ‘ziga  xos  odobi  va  psixologiyasi.  Sevgi  va 
muhabbat,  yoshlar  о ‘rtasidagi  munosabatlar psixologiyasi.
Oilada  bolalar  tarbiyasi.  Oilada  bolalar tarbiyasining pedagogik- 
psixologik  jih a ila r i,  o ila viy  tarbiyada  bolalarning  in d ividu a l 
xususiyatlarini  hisobga  olish,  milliy  tarbiya  imkoniyatlari.
Oilaviy  m unosabatlar  odobi  va  psixologiyasi.  Oilada  er-xotin 
о ‘rtasidagi munosabatlar odobi va psixologiyasi,  oila a ’zolari о 4rtasidagi 
munosabatlar,  oilaviy  nizolar  va  ulaming  oqibatlari.
10.1.  O ila  va  oilaviy  m unosabatlar  psixologiyasi
M a’lumki,  inson iyat  jam iyati  taraqqiy  etib  borgan  sari  odam - 
larning  o ‘zlari  h a m ,  u lam in g   bir-birlari  b ilan   bo ‘ladigan  o 'z a ro  
m unosabatlari  h a m ,  ayniqsa,  shaxslararo  m unosabatlar  orasida  eng 
samimiy,  eng y aqin   b o ‘lgan  oilaviy  m unosabatlar ham  takom illashib, 
o ‘ziga xos tarzda  m urakkablashib boradi.  Sababi:  hozirgi zam on  fan- 
texnika  taraqqiyoti,  ishlab  chiqarish  m unosabatlari,  vositalari,  taraq- 
qiyoti,  qishloq  xo‘jaligi,  sanoat  ishlab  chiqarishi,  um um an  xalq  xol- 
jaligining barch a jab h a larid a  yangi texnologiya,  texnik jarayonlam ing 
jadal joriy etilishi bevosita shu jarayonlam ing yaratuvchisi, ishtirokchisi 
b o ‘lgan inson om iliga,  inson shaxsiga ham o ‘ziga xos, yangicha talablar 
q o ‘ymoqda.  Ishlab  ch iq arish   m unosabatlari,  jam iyat  taraqqiyoti  bir 
tom ondan, o d a m la m in g  o ‘zlarida ro‘y berayotgan ijtimoiy-psixologik, 
fiziologik  va  b o s h q a   o ‘zg arish lar  o d a m la m in g   o ‘zaro   m u lo q o t 
munosabatlari doirasini m a ’lum darajada chegaralanib qolishiga,  ularda 
o ‘tm is h d o sh la rim iz d a   kuzatilad ig an  tabiiylikni  m a ’lum   darajada 
buzilishiga va oqibatda inson ruhiyatida mumkin qadar hissiy, emosional 
zo ‘riqishlaming yuzaga kelishga asos bo‘lmoqda.  Bulaming ta’siri oilaviy 
hayot va undagi  psixologik iqlimda ham o ‘z ifodasini topadi.
Oila  bu  o ‘zig a  x o ‘ja lik   b o ‘lib,  uning  turm ush  kechirishlarini 
m uam m olari m avjud.  O ta-o n alar oila a ’zolarining amaliy faoliyatlarini 
uyushtiradi,  u la m in g   ovqatlanish,  ta ’lim  olish,  ishlash,  dam   olish, 
kiyim -bosh  bilan  t a ’m in lash   kabi  kundalik  rejimini  tashkil  qiladi.

---

Oila muammolari orasida o ‘zaro munosabat va yosh avlodni mustaqil 
hayotga  tayyorlash,  to ‘g‘rirog‘i  b o ‘lajak  oila  boshqaruvchisi  sifatida 
tarbiyalash hozirgi kunning dolzarb  masalasi hisoblanadi.  Shu m a’noda 
ota-onalar,  keng  jam oatchilik  zim m asiga  yoshlam i  oilaviy  hayotni 
o ‘tashdek  m a’suliyatli  vazifani  bajarishga,  uy  tutish,  r o ‘zg‘or,  oila 
xo‘jaligini tejab-tergab boshqarishga tayyorlash, ularda „erkak“ ,  „ayol“ 
fazilatlarini  tarbiyalash,  o ‘zaro  m uom ala-m unosabat  od o b in i  tarkib 
toptirish,  ularga  ona  mehri,  o ta   g‘am xo‘rligi,  farzand  m innatdorligi 
nimaligini va hayotda shularga am al qilish zararligini uqtirish yuklatilgan.
Oila baxti,  farzandlar istiqboli  uch u n   ota-o n a o ‘g‘il-qizni  oilaviy 
hayotning ham m a m uam m olariga m a’suliyat bilan yondashadigan, o ‘z 
u m r  yo'ldoshini  hurm at qiladigan,  unga ham m a vaqt  tay a n c h ,  sodiq 
d o ‘st  b o ‘ladigan,  shu n ing d ek ,  q a y in -b o ‘yinlariga 
m u n o sa b a tin i, 
kelinlik,  kuyovlik  vazifasini  o ‘rniga  q o ‘ya  oladigan,  y a ’ni  ularni 
farzandlik  burchini  o ltay  oladigan  qilib  tarbiyalashi  zarur.
K uzatishlarda ayrim yoshlam ing oilaviy hayotga  m a ’naviy tayyor 
emasligi,  ularda  his-tuyg‘ular,  oilaga jiddiy  m as’uliyat  hissi  etishm as- 
ligi  m a’lum bo ‘lm oqda.  Shuningdek,  ular oilasi,  farzandlari  oldidagi, 
qolaversa, jam iyat oldidagi b urchlarini yaxshi anglam aydilar.  Bunday 
yoshlam ing ko‘pchiligi  oila byudjetini  rejalashtirish, unga am al qilish, 
uy  yum ushlarini  oila  a ’zolari  o ‘rtasida  to ‘g‘ri  taqsim lash,  ota-on alar 
fikri bilan hisoblashish va hakozolam i bilmaydilar.  Bu hol o ‘quvchi va 
talaba yoshlami kelajakdagi oilaviy hayotga moddiy va m a ’naviyjihatdan 
tayyorlashni  taqozo  etadi.
Y oshlam i  oilaviy  hayotga  tayyorlashda  ularga  oilaviy  turm ush 
m unosabatlarining butun  sistemasini,  ya’ni,  oilada  sog‘lo m   psixologik 
m uhit yaratish, kelin va kuyovning bir-birini tushunishga harakat qilishi, 
m ayda-chuyda  gaplardan  chetlab  o ‘tishi,  uy tutish,  ro ‘zglo r  tebratish, 
poklik,  zebolik,  hayo,  andisha,  qaynota-qaynonasini  siylashi,  ulami 
hurm at  qilishi  kabi  fazilatlami  singdirib  o ‘rgatib  borish  zarur.
Y oshlarim izda  bu  m asala  b o ‘yicha  aniqroq  ta s a w u r   hosil  qilish 
u c h u n ,  b un d an   90-100  yillar  oldingi  ularning  ten g d o sh la ri,  ya’ni 
o ‘tgan  asm ing 
boshidagi  va  bugungi  kunlarimizdagi  15-16  yoshli 
yigit-qizlar  o ‘rtasidagi  tafovutlarni  solishtirib  o ‘tam iz.
M axsus  a d a b iy o tla rd a   y o z ilish i  va  o ‘tk a z ilg a n   ta d q iq o tla r  
natijalarida  kuzatilishicha,  so‘nggi  100  yil  ichida  o d a m la rd a   kuza- 
tiladigan  akselerasiya  jaray o n ig a  k o ‘ra,  ularning  jin s iy ,  fiziologik 
balog‘atga  etishi  2-3  yilga  ilgarilab  ketgan.  Bundan  100  yilcha  oldin 
yoshlam ing jinsiy  balog‘atga  etish  davri  15-16  yoshga  t o ‘g ‘ri  kelgan, 
hozir  esa  bu  holat  o ‘rtacha  12-13  yoshlarga  to ‘g‘ri  keladi.  E ndi  shu 
yoshlam i oilaviy hayotga tayyorlik jihatlarini ko‘rib chiqam iz.

---

Ilgarigi tengdoshlaringiz  15-16 yoshlarida oilaviy hayotga yetuklik 
talablarid an  biri  b o ‘lmish  jinsiy   etuklikka,  balog‘atga  e ta r  ekanlar, 
ular  aksariyat  hollarda  shu  yoshga  kelib  o ‘sha  davrlar  u ch u n   xos  va 
lo z im   boM gan,  u n c h a lik   m u ra k k a b   b o ‘lm agan  d e h q o n c h ilik , 
c h o rv a c h ilik ,  h u n a rm a n d c h ilik   sir-asro rlarid an   deyarli  boxabar 
b o ‘lg an Iar  (chu n ki  u  vaq tlard a  bolalarni  odatda,  13-14  yoshidan 
shogirdlikka berishgan), o ‘sha davrdagi ishlab chiqarish m unosabatlari 
va  texnologik  jarayonlar  ulard an   maxsus  yoki  oliy  m a’lum ot  talab 
qilm ag an ,  3-4  yil  ustoz  ko‘rgan  shogird  16-17  yoshida  o ‘zi  mustaqil 
ish y u n ta  oladigan ustaga, o ‘z ishíni amallab ketaoladigan mutaxassisga 
aylangan.  M abodo,  u   shu  v aq td a  oila  quradigan  bo‘lsa,  o ‘z  hunari 
orqali m eh n a t qilib o ‘zini va oila a ’zolarini iqtisodiy jihatdan ta ’minlay 
olishi  m u m k in   bo ‘lgan.  B undan  tashqari,  u  vaqtlardagi  18-20  yoshli 
yigit  m ah a lla -k o ‘yda, jam o atch ilik   orasida  m a’lum  darajada  ijtimoiy 
etuk  shaxs  sifatida  qabul  qilingan,  turli  tadbir va  m arosim larda  etuk, 
uning  haqli  ishtirokchisi  sifatida  qatnashishi  m umkin  b o ‘lgan,  ya’ni 
uning  ijtim oiy jih atd an   balog‘atga  etganligi jam oatchilik  tom onidan 
qabul  qilingan.  Bu  jarayon  shaxsning  oldiga,  oila  va jam iyat  oldida 
o ‘ziga  xos  m as’uliyat  yuklagan,  m as’uliyatni  his  qilish  esa  uning 
psixologik  etukligi  alom atlaridan  biri  bo‘lib  xizmat  qilgan.
E n d i  shu  xususiyatlam i  bugungi  kun yoshlarida  ko‘rib chiqaylik. 
U lar  12-13  yoshlarda  jinsiy  (fiziologik)  etuklikka  erishadilar,  biroq 
u lar  b iro r  b ir  k asb -h u n ar  egasi  b o ‘lib,  mustaqil  ishlab,  o ‘zini  va 
oilasini  iqtisodiy jih atd an   ta ’m inlay  oladigan  bo‘lishi  uch u n ,  aw alo , 
m ak tab n i  bitirishi,  so‘ng  u  yoki  b u   kasb-hunar kolleji  yoki  akadem ik 
liseyda  o ‘qib,  biro r-b ir  kasbni  egallashi  kerak.  Buning  u ch u n   9  yil 
m ak tab d a,  kollej  yoki  liseyda  o ‘qishi  zarur  bo‘Iadi.
12  yillik  barcha  uchun  majburiy  ta’limdan  so‘ng  yoshlarimizning 
m a ’lum   bir  qismi  o'qishni  oliy o ‘quv  yurtlarida  davom  ettiradi.  Bundan 
ko ‘rinib  turibdiki,  yoshlarimizning  iqtisodiy  mustaqillikka  erishishlari 
ulam ing m a ’lum qismi uchun 20-21, boshqalari uchun 23-25 yoshga to‘g‘ri 
keladi. B undan tashqari, odam lam ing turmush tarzi rivojlanishi bilan birga 
oilalarining  kundalik  hayoti  o ‘zgarib,  kiyinishga,  maishiy  buyumlarga, 
m oddiy farovonlik darajasiga bo‘lgan ehtiyoji ham ortib boradi.
Jam iy atni  ijtim oiy-iqtisodiy rivojlanishi shaxsni m adaniy takom il- 
lashuviga,  u  esa shaxslam i bir-birlariga q o ‘yadigan talablari  oshishiga 
va  shaxslararo  m unosabatni  noziklashuviga  olib  keladi.  Fikrim izning 
dalili  sifatid a  b ir  faktni  keltirishim iz  m umkin.  Ajralish  foyizi  oliy 
m a ’lu m o tlilar  ichida  um um iy  o ‘rta  m a’lumotlilarga  nisbatan  yuqo- 
riroqdir.

---

Ijtim oiy-iqtisodiy rivojlanishi yuqori saviyada b o ‘lmagan ja m iy a t- 
dagi oila a ’zolari o ‘zlarining oilaviy yum ushlarining aksariyatini q o ‘ld a 
bajaradilar,  U n g a  oilaning  b arch a  a ’zo lari  va  b irin chi  n a v b atd a, 
farzandlar m um kin qadar ko‘p jalb qilinadi.  O ila ishlarini bajarishdagi 
umumiy faoliyat yoshlarda m a’lum  m alakalam i, shu jum ladan, oiladagi 
tegishli  rollam i  bajarishní,  oilada bir-birlari  bílan  qanday  m ulo q o td a 
bo‘lish m alakalarini, oilada h ar bir shaxsning iyerarxik mavqeiga ko ‘ra  
o ‘z huquq va vazifalarini  aniqlab olishiga  im k o n   beradi.
Moddiy ta’m inot, yuqori madaniy saviya esa oilada shaxsning shaxsga 
qo‘ygan talabini yanada kuchaytiradi. Oila a ’zolarining o ‘zaro m uloqotda 
boiish vaqti,  miqdorini qisqartiradi.  Bu esa k o ‘pgina yoshlar uchun o ta- 
ona oilasi shaxsiy oilasiga namuna vazifasini  bajara olmasligiga olib keladi.
Shulardan  ko ‘rinib  turibdiki,  b u ndan  100  yillar  oldingi  y o sh lar 
16-18 yoshida oila qursalar,  ular shu vaqtga kelib oilaviy hayot u c h u n , 
muvafíaqiyatli 
turmush kechirib ketishlari u ch u n  z a ru rb o ‘lgan etuklik 
darajalarining barchasiga erishganlar, b u  esa ulam ing oilaviy hayotlarida 
yuzaga kelishi m um kin b o lg an  m uam m olam ing bartaraf etilishiga asos 
bo ‘lib  xizmat  qilgan.
Bugungi  yoshlarim iz  esa  y u q o rid a  b a y o n   etilganidek,  1 2-13 
yoshJaridajinsiy balog‘atg aetad ilarv aak sariy at hollarda oradan 7-8  yil 
o ‘tgandan so‘ng,  ya’ni qizlar  19-20 yoshda,  yigitlar esa 21-22  y o shda 
oila  quradilar.  Bu  vaqtda  esa  ular  n a  iqtisodiy jih atd an ,  na  ijtim oiy 
jihatdan va na psixologik jihatdan oilaviy h ay otg a tay y o rb o ‘lm aydilar. 
Bunday  h o latla r  shubhasiz,  u la m in g   o ilav iy   h ay o tlarid a  o ld in g i 
tengdoshlari  hayotida kuzatilm agan  m u am m o la m i  keltiríb chiqaradi. 
Bundan tashqari, jam iyat taraqqiyotining bugungi holati hozirgi z a m o n  
oilasi  oldiga  o ‘ziga  xos  yangi  ijtim oiy  funksiyalam i  ham   yuklaydiki, 
bularning  barchasi  hozirgi  y o sh larim izn i  oilaviy  hayotga  m ax su s 
tayyorlash m asalasini eng dolzarb  m asalalardan biri b o lish in i taq o z o  
qilmoqda.  Shuning uchun ham  so‘nggi  15-20 yil davom ida dunyoning 
barcha  rivojlangan  m am lakatlarida,  b iz n in g   respublikam izda  e sa  
mustaqillikka  erish-ganim izning  dastlabki  yillaridanoq,  oila  m asala- 
lariga,  yoshlam i  oilaviy  hayotga  tayyorlash  m asalalariga,  o ilalarda 
kom il  shaxsni  sh ak llan tirish   m a sa la la rig a   a lo h id a   e ’tib o r  b e rib  
kelinmoqda.  U m um an,  insoniyat jam iy ati  to b o ra   taraqqiy  etib  b o ra - 
verar ekan,  oila  masalalarining  dolzarbligi  h a m   shunga m os  ravishda 
oitib boraveradi va oilaga bo'lgan e ’tibor ham  kecha va bugunga qaraganda 
ertaga yanada  yuqoriroq b o ia d i.  C h u n ki,  oila jam iyatning  kichik b ir 
ko'rinishi  bo‘Iib,  u  qancha  inoq,  ahil  va  m u stah k am   b o ‘lsa,  ja m iy a t 
ham   shunchalik  qudratli  b o ‘ladi.  M ana  „ O ila  psixologiyasi“  kursini 
yoshlarga o ‘qitishning dolzarbligini  ifodalovchi  asosiy omil.

---

„Oila  psixologiyasi“  kursining  yaratilishi  va  uning  o ‘quv  pred- 
m etlari qatorida m aktab ,  kollej,  liseylarda o ‘tiladigan darslar jadvaliga 
kiritilishi  ham   R esp ublikam iz  hukumati  to m o n id a n   yuritilayotgan 
kuchli  ijtimoiy siyosatning  m antiqiy va m azm uniy davomidir.
Tadqiqotlam ing k o ‘rsatishicha, oila va oilaviy m unosabatlarda er- 
xotin  o'rtasida  kelishm ovchiliklar,  nizolar b o ‘lib  turishi  tabiiydir.
Oilada  er-xotin  o rasid a  sodir  bo lad ig an   kelishm ovchiliklam ing 
sabablari bir qanchadir.  Shulardan b a’zilariga t o ‘xtalm oqchim iz.
Ishga mukkasidan ketgan b a ’zi erkaklar xotinlariga e’tiborsiz bo‘lib 
qoladilar.  U y -ro ‘zg‘o r   ishlari  va  bola  tarbiyasi  bilan  um um an  qi- 
ziqm aydilar,  uyiga  y o to q x o n ag a   yoki  m eh m o n x o n a g a   kelganday 
keladilar va yotib  uxlab  tu rib ,  yana ishlariga  ketaveradilar.
X otin  k ish ila rn in g   k o ‘pchiligi  u ch u n   esa  uy,  oilaviy  hayot 
tabiatning butun b ir olam idir.  H atto, ishda o ‘tirib oilasi xaqida o ‘ylaydi, 
uy-ro‘zg‘or tashvishlari-yu quvonchlari uning hayolidan nari ketmaydi. 
Ish   orasida  yoki  tu sh lik d a n   foydalanib,  u y -ro ‘z g 'o r  uch un   zarur 
narsalam i  xarid  q iladilr.  Ishdan  keyin  bog‘ch ag a  yuguradi,  uyga 
qaytayotib  esa  qanday  o vqat  tayyorlash  h aq id a  o ‘ylab  ketadi.  Ishga 
berilgan  erkaklar,  h a tto ,  uyga  kelib  ham ertangi  qiladigan  ishlarining 
rejasini tuzish bilan b an d  b o ‘ladi. Ayollar ishxonada „m ehm oti“ sifatida 
o ‘tirib,  uyga shoshilsa,  erk ak  kishi oiladan ishga qochadi, aynan ishlar 
oqibatida  oilaviy  kelishm ovchiliklar kelib  chiqadi.
Bu  kabi  ziddiyatlam ing  oldini  olish  u c h u n   erkaklar,  eng  aw alo, 
oilaga  b ee’tib o r  b o ‘lm aslik lari  kerak.  E rk a k la r  vaqti-vaqti  bilan 
ayollariga  etarlicha  e ’tib o r  berolm aganliklari  tufayli,  vaqtini  topib 
ayoli  ko'nglini  k o ‘ta rish la ri,  uning  bebaho  m ahoratig a  tasannolar 
aytishi,  dam   olish  k u n larid a  bolalar tarbiyasiga,  u y -ro ‘zg‘or  ishlariga 
qarashib turishlari  kerakdir.
Ba’zan onalar qizlariga  „ering bilan janjallashganingda ko‘z yoshi 
q il“ ,  deb  m aslahat  berishadi.  Bunda  chuqur  psixologik  m a’no  bor. 
N egaki,  xotin  ko‘zlarida  yosh  k o ‘rgan  er buni  m ag‘lublik  belgisi deb 
biladi. Jahldan tushadi,  rahm -shafqat tuyg‘ulari paydo bo'ladi.  Murosaga 
keladi. Xotinining ko‘nglini topishga urinadi.  K o ‘rib turibsizki, bundan 
a w a l  kelin,  keyin  oila  yutadi.  Buni  ayollar  bilib  q o ‘ygani  yaxshi.
A w alo, oilada yoshlar „oila taxti uchun kurash“ eiga ham, xotinga 
h am   foyda  keltirm asligini,  aksincha,  har b ir jan jal  gullab  turgan  oila 
daraxtiga urilgan boita zarbi ekanini yaxshi bilib olishlari kerak.  Dono 
xalqim izdan qolgan,  „B ir k u n  janjal bo‘lgan u yda,  qirq kun barakasi, 
k o ‘tariladi“  deb  aytilgan  iborani  unutm asligim iz  kerak  bo ‘ladi.
Oilada  er-xotin  m unosabatlarining  hissiy  rivojlanishi,  er-xotin 
samimiyligi,  bir-biriga  yaqinlik,  qadrlash,  h u rm a t  qilish  oilaviy  tur-

---

mushning  dastlabki  bosqichlarida,  aksariyat  hollarda,  nisbatan  yaxshi 
bo‘ladi.  Bu  esa  ko‘p  jihatdan  sevgi-muhabbat  tufayli  paydo  b o ‘ladi. 
Muhabbatga  b o ‘lgan  ehtiyojning  ifodalanishi  h ar  b ir  inson  hayotida 
go‘daklikdan paydo bo‘ladi. Bu dastlab onaga, otaga, oila a ’zolariga bo‘lgan 
munosabatida  o‘z  ifodasini  topadi.  Kattaroq  bo'lgach,  butun  bir  qalb, 
vujud  tuyg‘ular,  fikr,  ruhiy  holat  kimnidir  izlaydi,  nim agadir  intizor. 
Odamda butun qaJbi, borlig‘ini kimgadirbag‘ish]agisi, kim nidir ardoqlagisi, 
bir  umrga  u  bilan  hayotini bog‘lash  istagi  paydo  bo ‘ladi.  Bunday  odam 
tinchini  yo'qotadi,  atrofga boqib  dil  quvonchini  izlaydi.
So‘nggi yillarda mustaqil respublikam izda oila,  n ik o h  m unosabat- 
larida  katta  o ‘zgarishlar  kuzatilm oqda,  bu  boradagi  ishlarda yutuqlar 
bilan  bir  qatorda  ayrim  m uam m o lar  ham  ko ‘zga  tashlanad i.  Ba’zan 
oila,  nikoh  masalalariga  bepisand  qarovchilar  h a m   uchrab  turadi, 
m ustahkam   oilalar  ko‘payishi  bilan  birga  ba’zi  buzilayotgan  oilalar 
ham   yo‘q  emas.  Oqibatda,  „tirik  etim lar“  o ta -o n a   m ehridan   uzoq 
b o ‘lgan  qarovsiz  bolalar  soni  k o ‘paymoqda.
Ba’zi  ota-onalar  to m o n id an   bolalar  tarbiyasiga  e ’tib o r  pasayib 
ketganligi  tufayli  o ‘smirlar  qonunbuzarlik  y o ‘llariga  kirib  qolishlari, 
oilada o ‘zaro  kelishmovchiliklar,  urush janjallar tufayli fojeali voqea- 
lar kelib chiqadi. Oilada aka-ukalar, qaynona-kelin va er-xotin munosa- 
batining  buzilishi  yom on  oqibatlarga  olib  keladi.
Oila  baxti,  farzandlar  istiqboli  uchun  o ta -o n a la r  o ‘g‘il-qizlam i 
oilaviy hayotning m uam m olariga m a’suliyat bilan yondashadigan, um r 
yo‘ldoshini hurm at qiladigan,  unga  ham m a  vaqt  tay a n c h ,  sodiq d o ‘st 
bo‘ladigan, kelinlik, kuyovlik vazifalarini o ‘m iga q o ‘yadigan, farzandlik 
burchini  o ‘tay  oladigan  qilib  tarbiyalashalari  zarur.
Oilada  er-xotinlar  orasida  b o ‘layotgan  ajralish lam ing  natijasida 
bolalam ing  ruhan  ezilish,  ichki  xavotirlanish,  n afratlanish,  bezov- 
talanish,  qiynalish  kabi  barcha  hollar  ta ’sirida  shakllanishlar  yuzaga 
kelm oqda.  F arzandlar  o iladagi  u ru sh -jan ja lla rn i  k o ‘raverib,  ich- 
ichlaridan  jarohatlangan  h o ld a   rivojlanadilar.  O ta -o n a la m in g   o ‘z 
muam m olari biJan band boMishlari natijasida farzan dlari  xulqi og‘ish- 
ganlar  davrasiga  kirib  qolganlarini  sezm ay  qolish  h o llari,  ota-onala- 
rining kelisha olmaganliklari natijasida bolalam i m ehrib on lik uylarida, 
k o ‘ngillari o ‘ksigan holda  h ay o t  kechirishlari  k uzatilm oqda.
Oilada  ota-onalam ing  ichkilikka  ruju  qilishi,  b u n in g   oqibati  va 
boshqa  sabablarga  ko‘ra  tez -te z   sodir b o ‘lib  tu ra d ig a n   oilaviy janjal- 
majoralar  tufayli  bolalam ing  oro m i  buziladi,  uyqusi  qochadi,  c h o ‘~ 
chiydigan bo ‘lib qoladi, asab sistemasi kasalligiga ch alin ad i, farzanlari 
ko‘z  o‘ngida ota-onaning o b ro 'si  to ‘kiladi.

---

Yuqoridagi k o ‘ngilsizliklaming ro ‘y birishiga sabab oilada ishonch, 
m ehr,  m u h ab b a t,  vafoning  etishm asligida,  er-xotinning  bir-biriga 
ishonm asliklari esa m uloqot m adaniyatining pastligi, o ‘zaro samimiyat 
yo'qligidir.  Oiladagi ajralishlar h am  bolalam i m uloqotdan o ‘zini chetga 
olishlariga olib kelayapti.
10.2.  Oilada  sog‘lom  muhit  psixologiyasi
O 'sib   kelayotgan  shaxsda  ijobiy  sifatlar  shakllanishida  oiladagi 
sogMom  m u h it  katta  aham iyat  kasb  etadi.  Oilada  sog‘lom   m uhitning 
yaratilishi  k o ‘p  omillarga  bog‘liq  b o ‘ladi.  M asalan,  oila  boshliqlari 
bilan  b o lala m in g   o ‘zaro  yaxshi  m unosabati,  xonadon  qariyalariga 
hu rm at,  e ’tibo ri,  oiladagi  bolalam in g   o ‘zaro  m unosabatlari,  to ‘g‘ri 
tarbiyalangani,  ota-onaning  bolalar  tarbiyasiga  barobar jonkuyarligi, 
oilada o ‘m atilg an  to ‘g‘ri tarbiya v a yaxshi odatlar,  ota-on anin g  m eh- 
natga,  ijtim oiy hayot hodisalariga t o ‘g ‘ri  m unosabatda b o ‘lish  kabilar 
shular jum lasidandir. Bulaming qay birida mutanosiblik buzilsa, demak, 
o ‘sha oiladagi sog‘lom  m uhitga p u tu r  etadi.
Bola tarbiyasida ota-onaning bir-biriga m unosabati,  o ‘zlarini tuta 
bilishlari m uhim dir.  Oilada m uom alaning barcha qoidalariga amal qili- 
nishi lozim .  K attalarga hurm at, kichiklam i avaylash, bir-biriga m ehri- 
bonlik,  ayniqsa,  ayollam i  izzat  qilish  odatga,  qoidaga aylanib borishi 
kerak.  B olalarga  onani  h u rm at  qilishni,  unga  m ehribon  b o ‘lishni 
o ‘rgatish o tan in g  m uhim  vazifasi.
O datda o ‘g ‘il bola otasiga,  q izlar esa onasiga o ‘xshashga,  ulardagi 
yaxshi xislatlam i o ‘ziga singdirishga harakat qiladi.  O ta ham ,  ona ham 
b o la n i  ta rb iy a la sh g a   o‘z  h iss a la rin i  q o ‘sh ad ilar.  O n a   g ‘am x o‘r, 
m ehribon,  k o ‘ngilchan  uy  bekasi  b o is a ,  ota  kuch-qudrat,  jasurlik, 
qattiq q o ‘llik va adolat ramzi.  O ta  k o ‘proq bolaning aqliy va jism oniy 
rivojlanishi u c h u n  qayg‘ursa,  o n a  yurish turish,  m uom ala, his-tuyg‘u, 
nafosat  u c h u n   tashvishlanadi.  B ulam ing  ham m asi  nisbiy  bo'lib,  ota 
ham ,  o n a   h a m   bolaning  aqliy,  axloqiy,  jism oniy  kam oloti  uchun 
b a ra v a r  ja v o b g a r,  ch u n k i,  u la rn in g   b ird a n -b ir  m aqsadi  shaxsni 
taibiyalashga qaratUgandir. Ana shu jarayonning muffaqqiyatli bajarilishi, 
ko‘p  o ‘rin da  ota-onaning  ob ro‘sini  belgilaydi.
Oilada er-xotin o‘rtasidagi o‘zaro  hurm at, ishonch va vafo-sadoqat 
b o lala m in g   q u v n o q,  x u sh ch aq ch aq   o ‘sishlariga,  n orm al  tarbiya- 
lanishlariga,  xonadonda  sog‘lom   m u h it  yaratilishiga  bevosita  ta ’sir 
ko‘tsatadi.
Oila a ’zolari o ‘zaro hurm atni o ‘m iga qo ‘yishlari, bir-birlari uchun 
jo n  kuydirishlari, yaxshi m unosabatda b o iish lari kerak.  Oilada hamisha

---

samimiyat  va  k o ‘tarinki  ruh  huk m ro n   b o ‘lsa,  oila  a ’zolarining  k ay- 
fiyatiga ijobiy t a ’sir etadi.
Qaysi  oilada  nohaqlik,  q o ‘pollik,  d o ‘q -p o ‘pisa,  asabiylik,  h u k m ­
ron  ekan,  un d a  halovat  ham   b o ‘lm aydi.  Oiladagi  arzim agan  ja n ja l 
ham   d astaw al bolalam ing psixik  holatiga  ta ’sir qiladi,  ularda  y o m o n  
odatlar  hosil  b o ‘lishiga  olib  keladi.  B olalar  ulg‘aygach,  u lar  h a m  
qush uyasida ko‘rganini qiladi qabilida ish tutishadi. O ta-ona b ir-b irin i 
behurm at  qilmasligi,  obro‘larini  tushirm asligi,  oilaviy  nizolam i  b o la 
yo‘q vaqtida bartaraf etishlari shart.  O iladagi  sog‘lom   vaziyatni  b a rp o  
etish  uch u n  er-x otin   baravar  m a ’suliyatli  b o ‘lishIari,  agar  u lard a n  
biri  m eh rib o n ro q ,  xushtavozeroq  b o ‘lsa,  u  ikkinchisiga  n a m u n a  
ko‘rsatishi  lozim.
10.3.  Yoshlik  faslining  o ‘ziga  xos  odobi  va  psixologiyasi
H aqiqatdan  yoshlik,  etuklik yoshi  in son  um rining bahori.  B ad an  
kuch-quw atga to ‘lgan,  qalblarda his-tuyg‘u ,  orzu  tilaklar jo ‘sh  u rg an  
davr.
Sevish-sevilish,  yashash,  o 'q ish ,  ishlash  tilagi xayolni band qilgan 
dam.  „Q anday  kasbni  egallasam,  q an d ay   yashasam   ekan,  q a n d a y  
kiyinib,  qanday yursam ekan,  odam dagi  eng yaxshi  fazilatlar n im a  va 
ulam i  qanday  qilib  egallash  m u m k in “  kabi  savollarga  javob  izlash 
chog‘i.  Tug‘ilib o ‘sgan el-yurt qadrin i,  o ta -o n a ,  tu qq an -tu g ‘ishganlar 
m ehrini,  d o ‘s t-o ‘rtoqning  oqibatini  tu sh u n ish ,  e ’zozlash,  h a y o td a  
o ‘zining m unosib o ‘m ini topib olishga  intilish  davridir.
Yoshlik-balog‘at  yoshi,  o ‘zin i-o ‘zi  boshqarish,  oilaviy  tu rm u sh  
qurishga  o ‘zini  puxta tayyorlash  davridir.  U n in g   o ‘z  m urakkabliklari 
ham   mavjuddir.  0 ‘n  sakkiz  yoshga  etgan  yoki  shu  yoshga  y aqinlash- 
ganlar uchun his-tuyg‘u sofligini saqlab qolish ju d a  m uhim .  Bu y osh da 
qalbda  sevish,  sevilish  istagi  j o ‘sh  u ra  boshlaydi.  A m m o,  b a ’za n  
o ‘tkinchi  his-hayajonlar,  hirsiy  in tilish lar  sam im iy  so f  tuyg‘u n in g  
o ‘m ini egallab,  yoshlam i n o to ‘g‘ri  yo‘lga olib  kirishi  m um ukin.
,,S in d b o d n o m a “ da  so ch   o q a rm a s d a n ,  y o sh ,  g o ‘zal  c h e h r a  
so‘lmasdan,  quyosh oq bulut p ard a  bilan  qoplanm asdan,  zebo  tu n la r 
keksalik  chandirlari  bilan  a lm a sh in m asd a n ,  q o n   suyulib,  ran g siz 
bolm asdan, taqdir jarrohi k o ‘zning asab n u rin i qirqm asdan, ald am ch i 
vaqt  gul  y uzlarga  qahrabo  ta lq o n in i  s o c h m a s d a n ,  a n o r  b e h ig a  
aylanm asdan,  k o ‘z  qarilikdan,  qizil  y uzlar  bujm aym asdan  b u ru n , 
bahor — yoshlikni zinhor bekorga sovurm a,  deyiladi.  H aq iqatan   h a m  
h ar  bir  yigit  yoki  qizning  b ird an -b ir  orzusi  b o ‘ladi,  u  ham   b o ‘lsa, 
o ‘zi  xayolida  ideal bo'lgan y o m i  u ch ratib ,  sevib  oila qurishdir.  L ek in

---

hayotda hamm a vaqt ham  shunday bolavermaydi. Yoshlarpsixologiyasida 
shu narsa ham  uchrab turadiki, qizlar o ‘z shanlari, yigitlar o‘z g‘ururlarini 
noto‘g‘ri  tushunishadi,  bu  esa  yigit  bilan  qiz  bir-birini  tushunmasligiga 
olib keladi.  M asalan, b a ’zi yigitlar uylanishgacha bir necha ayollar yoki 
qizlar  bilan  uchrashadilar,  hatto  norasmiy  yaqinlashadilar.  Uylanishga 
kelganda esa „onasi o ‘pm agan“ qizni qidiradilar.
Qizlarimiz esa bunday yigitlaming yolg'on gaplariga uchib, ulaming 
iltifotlarini  sevgi  deb  o ‘ylashadi,  keyinchalik  yigit  b ir  narsadan janjal 
chiqarib,  urushib  tashlab  ketgandan  so‘ng,  aldanganini  sezishadi, 
tushkunlikka  tushishadi,  b a ’zilari  b o ‘lar ish  b o ‘ldi  deb,  aysh-ishratga 
berilib  ketishadi,  boshqalarida  esa  yigitlarga  ishonch  yo‘qoladi.  U lar 
ham   yolg‘on  ishlatib  tu rm u sh   qurishga  intilishadi.  Yigit  ko‘p  qizlar 
bilan  yaqin  aloqada  b o 'lg an i  tufayli  xotin  qizlarga  nisbatan  didini 
y o ‘qotib  q o ‘yadi  va  x o tin id an  sovub  ketadi.  B o‘lar-b o ‘lmasga  oilada 
janjallar ko ‘taradigan, xotiniga bevafolik qiladigan b o ‘lib qoladi.
10.4.  O ilada  bolaiar  tarbiyasi
Farzand  —  oilaning  quvonchi,  ota-onaning  tayanchi.  Shuning 
uch un   ota-bobolar  o ‘z  m aqollarida  er-xotinga  farzandlam i  ko‘pay- 
tirishni va bu bilan jam iyat taraqqiyotiga hissa qo‘shishni tavsiya qilganlan 
„ 0 ‘nta bo ‘lsa o ‘m i boshqa, 40 ta b o ‘lsa — qilig‘i“ ,  „Bolaning yo‘g‘idan 
bori  yaxshi,  ochidan  t o ‘qi  yaxshi“ ,  „Xotinsiz  o ‘tish  —  xato.  Bolasiz 
o ‘tish jafo “ .  , , 0 ‘g‘li  y o ‘q n ing   o ‘m i  yo‘q,  qizi  yo ‘qning  qadri  yo‘q “ , 
, , 0 ‘rada yotda o ‘g‘il tu g “ ‘,  „T ug‘iladigan bolaga to ‘g‘anoq b o ‘lm as“ , 
„Bolali  uydan baxt  arim as“ ,  „O lti  o ‘g‘illining  olti  arshda  moli  b or“ , 
,,Q o‘y  egiz  tug ‘sa,  c h o ‘p n in g   boshi  ayri  tu g ‘ad i“ ,  ,,Og‘ilda  o ‘g‘il 
tu g‘ilsa,  adirda o ‘t  unib c h iq a d i“ .  Keyingi  ikki  m aqolda er-xotinlarga 
„B o lam   k o ‘payib  k etsa,  u la rn i  boqishga  q iy n alib   qolam an,  deb 
qayg‘urib  yurmang,  h a r  b ir  bolaning  o ‘z  rizqi  b o r“ ,  deyiladi.
Xalq maqollarida yaxshi va yom on farzandlaming fe’l-atvori, yurish 
turishi  ,  xatti-harakati,  g a p -s o ‘zi,  qiliqlari,  o ta-o n a g a   va boshqalarga 
tegadigan foydasi, ham d a ziyoni h ar tom onlam a ifoda etiladi;  „Yaxshi 
b o ‘lsa-bola,  yom on  b o ‘lsa -b a lo “ ,  „Yaxshi  q iz   yoqadagi  qunduz, 
yaxshi  yigit-  ko‘kdagi  y u ld u z ‘%  „Qobil  farz a n d -jo n g a   payvand“ , 
„Yaxshi  qiz  erta  turib  soch   tarar,  yom on  qiz  e rta   turib  non  so'rar 
„Yaxshi  o ‘g‘il  uy  tu zar,  yo m o n   o ‘g‘il  to ‘y  b u z a r 
„Qobil  o ‘g‘il 
otga  m indirar,  noqobil  o 'g 'il  o td an  yiqitar“ ,  „Y om on  b o ‘lsa  bolasi, 
kam on  bo‘lar  otasi“ .
Insonning  qanday  kishi  b o ‘lib  etishishi  k o ‘p  jih atdan   oiladagi 
tarbiyaga,  o ta-o n a n in g   m a s ’uliyatiga,  bola  tarbiyasining  um um iy

---

qonuniyatlarini yaxshi bilishga va hayotda ularga qanchalik amal qilishga 
ham   b o g iiq .  Bolalam ing  hozirgi  kundagi  intilishlari  birgina  oilaviy 
m anfaatlar bilan  bilan  cheklanm aydi.
Tarbiya  —  ko‘p  qirrali  u zo q   davom  etadigan jaray o n d ir.  Bolani 
o ‘rab  oigan  m uhitning  ham m asi  odam lar,  narsalar,  hodisalar  uning 
ongida, hulq-atvorida m a’lum  iz qoldiradi, uni o ‘zgartiradi va o ‘stiradi. 
O ta-onalik burchi m ana shu o ‘sishni ziyraklik b ilan  boshqarib borish. 
O ta-onaning  m ehri,  m u ru w ati,  g‘am xo‘rligi  b o la la r  uchu n  suv  va 
havodek zarur.
Oilada bola tarbiyasining o ‘ziga xos qoidalari  m avju d b o iib , ota- 
o nalar  ulardan  o ‘rinli  foydalanishlari  lozim.
Xususan,  ular  quydagilar:
1.  Oilada hissiy moslik, ruhiy xotiijam lik va iliq iqlim  yaratish;
2. O ta-ona obro‘sini saqlash;
3. Tarbiyada ota-ona,  k attalar o ‘rtasida talab chan lik;
4.  Bola shaxsini m ehnatda tarbiyalash;
5.  Oila,  bog‘cha,  m aktab va jam oatchilik ham korligi;
6.  Bolani sevish va izzat qilish;
7.  Oilada qat’iy reja va kun tartibi o ‘m atish;
8.  Tarbiyada  bolalam ing  yosh  va  shaxsiy  xususiyatlarini  hisobga 
olish.
9.  Bola taraqqiyotini aniqlab borish.
10.5.  Oilaviy  m unosabatlar  odobi  va  psixologiyasi
Yigit  va  qiz  tanishib,  uchrash ib   tu ra d ila r.  N ih o y a t,  ular  o ‘z 
m unosabatlarini qonuniy rasm iylashtirm oqchi b o ia d ila r .  N ikoh qayd 
etilib,  to ‘y  b o id i.  X o ‘sh,  b u   yangi  oila  ta sh k il  to p d i  deganim i? 
Qonuniy jihatidan  ha,  lekin  aslida-chi?  O ila,  e n g   a w a lo ,  bir butun- 
likni  taqazo  etadi.  Boshqacha  aytganda,  kelin  v a   kuyov  dutom ing 
alohida-alohida  torlari  b o iib   qolmay,  bir xil  to v u sh   beradigan  sozda 
turishi  lozim.  Buning  uch un   yigit  va  qiz  orasidagi  m uhabbat  ular 
kuyov  va  kelin  b o ig a n d a n   so ‘ng  y ana  h a m   m u sta h k a m lan ish i, 
uyg‘unlashib ketishi kerak. A na shundagina yangi tu rm u sh  qurgan kelin 
-kuyovlaming o‘zaro munosabatlari samimiyat, tenglik va adolat asosiga 
quriladi.  Fransuz  yozuvchisi  A natol  Frans  „Sevgi  olovga  o ‘xshagan 
narsa qalab turm asang o ‘chib  qoladi“ ,  degan.
Ayrim  holda,  to ‘ydan  keyin  k elin -ku yo v  o ‘rtasidagi  m ehr- 
m uhabbat  susayganday  b o i ib   qoladi.  Buning  sab ab i,  b ir  tom onda 
turm ush ikir-chikirlari,  ayrim   qiyinchiliklam ing  kelib  chiqishi b o isa, 
ikkinchi tom ondan, yosh kelinning ro‘zg‘o r tu ta  bilm asligi, uy ishlariga

---

n o ‘noqligi,  o cziga  qarab  yurmasligi,  m a ’naviy jihatdan  o ‘zini  boyitib 
borm asligidir.
M a ’lu m k i,  b iro n   qiz  u ch rash u v ga  y asanm asdan,  o ‘ziga  oro 
b e rm a sd an   b o rm ay d i,  albatta.  Lekin  ayrim   kelinchaklar  sochini 
taram ay, ust boshini dazmol qilmay, tashqi ko‘rinishga qaram ay qo‘yadi. 
U  „ m a y d a-ch u y d alar“  emas,  balki  aham iyatga  m olik  narsalar-ki, 
ulam ing  ham m asi  yig‘ilib,  m uhabbat  im oratini  qulatishi  m um kin.
U yda,  oila  a ’zolari  o ‘rtasida  o ‘zaro  hurm at,  sam im iyat va xayri- 
xohlik,  o ‘z aro   yordam   m unosabatlari  tarkib  topsa,  ulam ing  kayfiyati 
ham ish a  c h o g ‘  b o ‘ladi  va  m a m n u n   hayot  kechiradilar.  V rachlar 
kasalliklam ing  sabablarini  o ‘rganar  ekanlar,  ko‘p  kasalliklar  oilaviy 
janjallar  tufayli  vujudga  keladigan  asabiy  holatlardan  boshJanishini 
aniqlaganlar.  U lam ing ta ’kidlashlaricha, infarkt va insultlam ing yarmi 
oilaviy jan jallardan   so‘ng  yuz  bergan.  Shuning  uchu n  h a r  b ir  kishi 
ishda,  k o ‘c h a -k o ‘yda o ‘zini qanday  tutsa,  uyda ham   shunday tutishi, 
hech  q a c h o n   erkak  „ko‘cha  xandon,  uy  zindon“  bo ‘lmasligi  kerak. 
U yda o ‘zin i tu ta  bilish tarbiyalanganlik darajasini belgilaydigan asosiy 
o ‘lchov  b o ‘lishi  lozim.
Y angi  tu rm u sh d a  kelin-kuyov  q o ‘sha  qarib,  baxtli  oila  qurib 
ketishlari u ch u n  quyidagilarga am al qilishlari maqsadga muvofiq.
Kelin:  —  erining  xarakterini  o ‘rganishi,  tushunishi,  k o ‘nglini 
topishga  intilishi,  quvontirishi;
—  yangi  oila  sharo itiga  m oslashishi,  kelinlik-bekalik, 
ayollikni o ‘m iga q o ‘ya olishi;
—  qaynona va  qaynotani  o ‘z  ota-onasidek  ko ‘rib  hurm at 
qilishi,  ulam i  m aslahatgo‘y  deb  bilishi,  dilidagilam i 
tushunishi,  og‘irini  engil  qilishga  harakat  qilishi;
—  oila  sirini  tashqariga  chiqarmasligi,  b a ’zan  ayrim   nar- 
salarni ichiga yuta bilishi,  o ‘zaro  m unosabatlarda bir- 
birini  hurm at  qilishi,  og‘ir-vazm in,  vafo-sadoqatli, 
oila sha’niga m unosib xatti-harakatda b o ‘lishi;
—  xarakteridagi yom on odatlar: o ‘jarlik,  m anm anlik,  kat- 
ta  ketishlik,  „sendan  kam m anm i“ ,  „b o ‘lganim   shu“ 
larga yo‘l qo‘ymasligi,  ayrim narsalarda bir-biriga yon 
berib murosayu m adora qila olishi kerak.
Kuyov:  —  onani  bir  q o ‘lida  tutsa,  rafiqasini  ikkinchi  q o ‘lida  tu- 
tib  hurm at qilishi,  h a r ikkala tom onga m unosib m uo- 
m alada  b o iish i,  onasi  bilan  rafiqasi  o ‘rtasida  m ehr

---

iplari  m ustahkam  b o g lan ish ig a  o ‘z hissasini q o ‘shishi;
—  ayol tabiatini tushinishi, tenglik qonuniga am al qilishi, 
arrani  barobar  to rtish i,  oilaga,  rafiqaga,  farzandlarga 
sodiq  b o ‘lib  yashashi;
—  qaynona-qaynotasiga  o ‘g‘ildek  bo‘lishi,  am alda  b u n i 
isbotlashi,  ulam i siylashi,  izzat talab bo'lmasligi darkor. 
Aks holda, o ‘rtaga sovuqchilik tushib m unosabatga darz 
ketadi.
Asosiy  tushuncha  va  atam alar
Oilaviy  m unosabatlar  psixologiyasi,  oilaviy  m unosabat,  o ‘zaro  
moslik,  er-xotin,  oilaviy  tarbiya,  oilaviy  nizolar,  diniy  tarbiya,  m illiy 
tarbiya,  oilaviy  sogMom  m uhit,  sevgi  m uhabbat,  oilaviy m u n o sab atlar 
odobi,  oilada  em in g  vazifalari,  oilada  xotinning  vazifalari,  oilan in g  
m a’naviy  asosi,  oila  qurish  om illari,  oilaning  vazifalari.
Rezyum e
Ijtim oiy  m unosabatlar  so f  m a ’n o d a   insonlar  orasida  o lib   b o - 
riladigan  m unosabatlar bo‘lganligi  bois,  oila va  oilaviy  m u n o sab atlar 
psixologiyasiga  doir  bilim lam i  bilish,  oilaviy  m unosabatlar  sog‘lo m - 
ligini  ta ’m inlashda  katta  aham iyat  kasb  etadi.  Shuningdek,  o ilan in g  
vazifalari,  oila qurishdagi  nikoh  oldi  om illar,  oilaning huquqiy,  m a ’­
naviy  asoslari  to ‘g‘risidagi  m a ’lum o tlard an   xabardor  b o ‘lish  yo sh- 
lam ing kelgusi  oilaviy m unosabatlarida o ‘ziga xos o ‘rin tutadi.
Ä