‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

birinchisi,  o ‘quv jarayonini to ‘g‘ri tashkil  eta olish,  ikkinchisi 
esa o ‘quvchilam ing shaxsiy qiziqish va ehtiyojlarini qondirishdir. Ana 
sh u   m aqsadlar  boshqarishning  vazifalarini  belgilab  beradi.  D em ak, 
o ‘quv 
jarayonini  boshqarishning.
—  birinchi  vazifasi  tashkiliy  b o ‘lib,  o ‘quvchilam ing  ta ’lim   va 
tarbiyasi  bo'yicha  ijtim oiy buyurtm alam i  qondirish;
— ikkinchi vazifasi — bevosita o ‘quvchining qiziqish va talablarini 
qondirishga y o ‘naltirilgan holatdagi ijtimoiy vazifadir.
S h u ningdek,  bu  v azifa  o ‘quvchilarning  k o ‘tarin k ilik ,  yaxshi 
kayfiyat va o ‘quv jarayonidagi ishchanlikni yuzaga keltirishni ham  o ‘z 
ichiga  oladi.  Afsuski,  k o ‘p   yillar  davomida  boshqarishning  ana  shu 
ijtim oiy  vazifasiga ju d a  k am   e ’tib o r berildi.
Boshqaruvning ikkinchi vazifasi bu ijtimoiy-psixologikdir.  Bu vazifa 
o ‘quvchilarda samarali faoliyat uchun zarur boMgan ijtimoiy-psixologik 
h o la t va xususiyatlarni rivojlantirishga qaratilgandir.
Bu  holat  va  x u su siyatlar  o ‘quvchilarni  o ‘zaro   jip slash tirish , 
n a z o ra t, o ‘z -o ‘zini boshqarish, shuningdek,  m ustaqil ta ’lim olishlarini 
rivojlantirishdan  iboratdir.
0 ‘quv  jarayonini  boshqarish  uchun  quyidagi  tarkibiy  qism lam i 
egallash  lozim:
1.  Berilgan  o ‘quv  topshirig‘ini  echish  uchun  vositalar  tanlash.
2.  Topshiriqlam i  echish jarayonida o ‘z -o ‘zini  nazorat qilish.
3.  0 ‘zlashtirilgan  bilim lar,  malakalar,  ko‘nikm alar  sifatini  ba- 
holash.
4.  0 ‘quv  topshiriqlarining bajarilganligini  tekshirish.

---

5.  0 ‘z oldiga m aqsad qo‘ya olish.
6.  Turli  belgilar  bilan  predm etning  ichki  m unosabatlari  m uvo- 
fiqligini ko‘ra olish.
0 ‘qitishning 
ikkita  usuli  mavjud.  Bin  a n ’anaviy  o'qitish  usuli  — 
bunda  o ‘qituvchi  m uam m oni  belgilaydi,  vazifalam i  aniqlanaydi  va 
m uam m oni echib beradi.  0 ‘quvchi esa m asalani echish yo‘llarini eslab 
qoladi va uni echishni m ashq qiladi.  Bunda o ‘quvchilarda reproduktiv 
tafakkur  shakllanadi.
Rivojlantiruvchi ta ’lim o ‘qitishning m uam m oli usulida o ‘qituvchi 
o ‘quvchilam ing  bilish  jarayonlarini  boshqaradi,  u n i  tashkil  etadi  va 
nazorat qiladi. 0 ‘quvchi esa m uam m oni tushunadi. U ni echish yo‘llarini 
qidiradi va echadi.  Bunday hollarda o ‘quvchi tafakkurining mahsuldorligi 
oshadi va uning mustaqilligi  rivojlanadi.
0 ‘quvchining  o ‘qishga  b o ‘lgan  qiziqishini  rivojlantirish  uchun 
o ‘qituvchi 
quyidagi  qoidalarga  tayanishi  lozim:
1. 0 ‘quv jarayonini shunday tashkil etish lozim ki, bunda o'quvchi 
faol  harakat  qilishi,  m ustaqil  izlanishi,  yangi  bilim lam i  o‘zi  k ashf 
etishi  va  m uam m oli  xarakterdagi  m asalalam i  echish  uchun  sharoit 
izlashi kerak.
2.  0 ‘q u v c h ila rg a   b i r   xil  o ‘q itis h   u s u lla r i  v a  b ir  tu rd a g i 
m a ’lum otlam i  berishdan  qochish  kerak.
3.  0 ‘rgatilayotgan  fanga  nisbatan  qiziqishning  nam oyon b o ‘lishi 
uchu n  ayni  shu  fan  yoki  bilim ,  o ‘quvchining  o ‘zi  uchun  qanchalik 
ahamiyatli va m uhim  ekanligini bilishi kerak.
4.  Y an g i  m a te r ia l  q a n c h a la r   o 'q u v c h i   to m o n id a n   a v v al 
o ‘zlash tirilgan   b ilim la r  b ila n   b o g ‘liq  b o ‘lsa,  u   o ‘quvchi  u c h u n  
shunchalik qiziqarli b o ‘ladi.
5.  H addan ziyod qiyin  m aterial o ‘quvchida qiziqish uyg‘otm aydi. 
Berilayotgan  bilim lar  o ‘quvchining  kuchi  etadigan  darajada  b o ‘lishi 
lozim.
0 ‘qituvchi  o ‘rganilayotgan  mavzu  yoki  bilim ning  aham iyatini 
k o ‘rsatish,  o ‘quvchin in g   o ‘quv  faolligini  o sh irish  uchun  qiziqarli 
m isollar,  aqliy o ‘yinlardan keng foydalanishi lozim .  Lekin, ta ’limdagi 
h a r  bir  beriladigan  bilim   yorqin,  qiziqarli  b o ‘lavermaydi,  shuning 
u chun o ‘quvchilarda iroda, q a t’iylik, m ehnatsevarlik kabi xislatlaming 
kam ol  toptirilishi  niho y atd a  zam rdir.  Ana  shu  xislatlar o ‘quvchining 
kelgusida o‘z -o ‘zini nazorat qilishga, o ‘z-o ‘zini baholashga va m ustaqil 
ta ’lim olishga asos b o ‘lish  kerak.

---

9.8.  0 ‘quvchilar  guruhida  o‘zaro  m unosabatlarni  boshqarish
Birinchi  b o r  o ‘quv  maskaniga  kelgan  o ‘quvchi  hali  o ‘zini  to ‘liq 
anglashi va o ‘zi xatti-harakatlarini aniqbilishi qiyin.  Faqat o ‘qituvchigina 
o ‘quvchiga  m e ’yorlar  q o ‘yishi,  ulam ing  xatti-harakatlarini  baholashi 
m umkin.  0 ‘z xatti-harakatlarini boshqalar bilan  moslashtirishga sharoit 
yaratishi  m um kin.  0 ‘qish jarayonida  o‘quvchilar o ‘qituvchi  tom onidan 
q o ‘yiladigan yangi shartlam i qabul qiladilar va ulaming qoidalariga to ‘Ia 
amal qilishga harakat qiladilar. 0 ‘quvchi uchun o'qituvchi uning psixologik 
holatini belgilab beruvchi asosiy figura hisoblanib, bu holat uning nafaqat 
guruhdagi,  balki,  um um an tengdoshlari bilan bo‘ladigan  munosabatiga, 
bu  m unosabat  esa  o ‘z -o ‘zidan  oilasidagi  munosabatlariga  ham   ta’sir 
k o ‘rsatad i.  S h u n in g d e k ,  bu  m u n o sab atlar  uning  o ‘quv  faoliyati 
muvaffaqiyatini  h am  belgilab beradi.  0 ‘qituvchining o‘quvchilarga ta’sir 
ko‘rsatishi va  m unosabatining