‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

Jamoada 
rahbar,  eng  avvalo,  psixolog  b o ‘lishi  bilan  bir  qatorda  psixolog 
iadqiqotchi  ham  bo  Ushi  zarur:
a)  rahbar,  eng avvalo, jam o adag i xizmat m unosabatlarini tartibga 
keltirishi  zarur;
b) jam oaga  yaxshi  yangiliklam i tadbiq  etib  borish;
c)  oldingi  rahbarning  qaysi  mansabga  ketishi  ham   jam oaning 
ijobiy yoki salbiy tom onga boshqarilishiga ta’sir qiladi (nafaqaga ketganmi 
yoki past mansabga ketganm i);
d ) yangi rahbarning b o sh q a joydan kelganligi yoki o ‘zi ishlayotgan 
joyda rezervda turganligi h am  jam oaning ijtimoiy faoliyatida ahamiyatga 
ega;
e) jam oani boshqarishda  psixologik qiyinchiliklam ing mavjudligi 
(jam oada norasm iy lid erlam in g  mavjudligi);
f)  rahbarning  m an sa b n i  o ‘zi  xohlab  egallashi  yoki  yuqoridan 
b uyru q  asosida tayinlanishi  h am   m uhim   rol o ‘ynaydi;
j)  rahbarning jam o a n i boshqarishda  shaxsiy xislatlariga ham  ko‘p 
narsa b o g ‘liq bo ‘ladi.  M asalan:  rahbarlik m ansabida tajribaning kam - 
ligi;  maxsus  bilim lam ing  etishmasligi;  kasbiy  qiziqishining  yo‘qligi; 
rahb arlik   mansabiga  psixologik jihatdan  tayyor  emasligi;  rahbarlikda 
m an-m an lik nin g  darrov  yuzaga  kelishi;  rahbarda  „ M e n “  tushuncha- 
sining ustunligi.
M ansabga  ko‘nikish  jara y o n i  degan  tushuncha  mavjud,  y a’ni 
m ansabga  o ‘tirgandan  k ey in   shu  sharoitga  ko‘nika  oladim i,  yo‘qm i? 
R ahbarning faoliyatida ja m o a  a ’zolari uni qanday qabul qilishiga ko‘p 
narsa  bo g‘liq.  M asalan, ja m o a n in g   15%  foizi  rahbam i  yaxshi  tanisa 
h a m ,  ra h b a r  shu  ja m o a d a n   eh tiyo tk or  b o ‘lib,  rahbarlik  qilishga 
kirishadi.  Sabab nim a ? -d e g a n  savol turadi.
Buning sababi:
1.  R ah b am i  y ax sh im i,  y om onm i  sir  asrorini  bilish  m um kin, 
boshqalarga  fikr beradi.
2.  R a h b a m i  d e m o k ra tm i,  avtokratm i,  konservativm i  qanday 
rahbarligi haqida barchaga n am o y o n  qilishi mumkin.
3. Jam oa haqida rahb arg a fikrberishi mumkin.

---

Bugungi  kunda  ja m o a n i  bo sh q arish da  ra h b a m in g   ish  uslubi 
jam oaning faoliyatini boshqarishga o ‘z ta ’sirini ko'rsatadi.  Rahbam ing 
m a ’lum oti,  yoshi  rahbar bo ‘lib  ishlashiga to ‘la asos b o ‘lishi  m um kin, 
lekin rahbam i rahbar qiladigan uning prinsipidir.  Hozirgi kunda Rossiya 
Federasiyasida rahbarlikka nom zodlam i tanlash b o ‘yicha etarli tajriba 
to 'p lan g an ,  masalan:  hujjatlar  o ‘rganiladi,  g u ruhli  8  soatli  testlar, 
yakka tartibdagi suhbat va hokazolar.
Kuzatishlardan  m a’lum  b o ‘lishicha,  rah bam i rahbarlik faoliyatiga 
tayyorlashda  psixologik test o ‘tkazib  psixologik treningni tashkil qilish 
kerak b o ‘ladi. T reninglar quyidagi  usullam i o ‘z ichiga olishi m um kin, 
ya’ni  guruhli  suhbat,  aniq  b ir  vaziyatlami  tahlil  qilish,  psixodrama, 
rolli  o ‘yinlar.
Psixologik  tadqiqotlarning  natijasiga  k o ‘ra,  rah b a r xodim  doim o 
quyidagi savollarga javob topa olishi kerak:
a) qanday yoMIar bilan jam o ani boshqarsam  sam aradorlik oshadi, 
jam o a tinch  va  m anfaati  yuqori  b o ‘ladi;
b ) jam oada  nim alam i  bilishi  kerak;
c) jam oa  uchun  nim alam i  qila olishi zarur.
Kuchli  rahbarlarga  alohida psixologik testlar zaru r b o ‘lib,  a w a lo  
nutqi,  diksiyasi,  m uzokara  olib  bora  bilish  qobiliyati,  vaziyatlardan 
tez chiqib  keta olish  xususiyatlarini  shakllantirish  kerak bo‘ladi.
Kuchsizroq rahbarlarga esa boshqa uzoq vaqtga m o‘ljallangan testlar, 
treninglar  tashkil  etilishi  kerak.
R ahbam i  psixolog  tadqiqotchiligini  hisobga  olib  quyidagicha