‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V



Download 5,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/102
Sana14.09.2021
Hajmi5,98 Mb.
#174227
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   102
Bog'liq
psix

rasmiy -norasmiy  m uloqotga bo ‘linadi.
R a h b a m in g  
rasmiy  muloqoti  —  m avjud  qonunlar  va  d ire k tiv  
hujjatlaçga  asoslanadi.  N orasm iy  m u lo q o t  esa  kasbiy  pedagogika  va


etikaning  qonuniyatlariga  asoslanadi  ham da  bu  jarayon  rahbam ing 
oilaviy tarbiyasiga b o g ‘liq  b o ‘ladi. Agar rahbar jam o ada sog‘Iom aqliy- 
ruhiy  m uhit  tashkil  qila  olsa,  rahbam ing  talab  va  buyruqlari  bajari- 
libgina  qolm asdan,  h a r   b ir jam oa  a ’zosining  e ’tiqodiga,  odatiga  ay- 
lanadi, bu esa rahbarda  boshqaruv hissini to ‘la shakllanishiga bevosita 
yordam  beradi.  R ahbar q o ‘l ostidagi shaxslar bilan o ‘zaro munosabatda 
va xatti-harakatida n oqonuniylikka yo‘l q o ‘ysa,  xodim larda e ’tiroz va 
tanbeh yuzaga kelib,  ular  o 'rtasid a  muhokam aga asos yaratiladi.
Rahbar m uom ala vaqtida odob va odoblilik qoidalariga amal qilsa, 
suhbatdoshni  buy ruq ,  k o ‘rsatm alarni  qabul  qilayotganini  fahm lab 
turadi.  R ahbam ing b osh q arish  jarayonida b a’zi b ir o ‘ylamay bildirgan 
fikrlari,  ortiqcha  x a tti-h a ra k a tla ri,  im o-ishoralari,  uning  obro‘siga 
putur etkazishi m um kin.  R ahbam ing muomalasi pedagogik ahamiyatga 
ega  b o ‘lishi  kerak,  c h u n k !  uning  q o ‘l  ostida  endi  yangi  ishga  kelgan 
tajribasiz xodimlar,  tajribali  xodim lar va  yoshi ulug‘  odam lar b o ‘lishi 
mumkin.
Rahbam ing jam o an i boshqarishda jam oa a ’zolariga ta ’sir o ‘tkazish 
sam arasi (ijobiy m a ’n o d a ) va xodimga qo‘ygan vazifani nazorat qilishi 
uning prinsipialligi  talabchanligid a o ‘z  aksini topadi.  Boshqarish  - bu 
q u ru q   gap  va  so‘zlar  m ajm u asid an   iborat  b o ‘Iib  qolishi  kerak  emas. 
Boshqarishda  h a r  b ir  s o ‘z n i  o ‘ylab  gapirish,  boshqa  ham kasblam ing 
so4zi,  fikri,  m ulo hazalarin i  eshita  bilish  ham   jam oad a  o ‘zaro  m u- 
nosobatlam i yaxshilashga xizm at qiladi.  Rahbar tom onidan k o ‘rsatm a 
va  farm oyishlam i  k o ‘pay tirib   yuborishi  ulam i  oddiy  qog‘ozda  qolib 
o ‘z  kuchini  yo ‘qotishga  olib  keladi.  Rahbar  doim o  qonunlam ing 
ijrosini  to ‘la  tarafdori  b o ‘lishi  bilan birga  o ‘ziga  xos  psixolog b o ‘lishi 
h am   talab  etiladi.
D em ak,  rahbar h a m  q o n u n  ijrosini ta’minlovchi va uni nazoratini 
am alga  oshiruvchi  shaxs  hisoblanadi.  Agarda  xodim lar  sof  dil,  pok 
b o ig an larid a rah bam ing b un d ay  qonun ijrosini nazorat qilishiga, vaqti 
kelganda qattiqqo‘l b o ‘lishiga zarurat ham bo‘lmas edi.  Lekin xodimlar 
turli  oilada,  m uhitda  tarbiyalanganligi  uchun  ular  orasida  beoqibat, 
b e b u rt  va bem aslaklar  etarli  darajadadir.  „Agar yaxshilik qilsang  ular 
sen  tom onda,  h a m m a   n a rsa   seniki,  deb  qasam   ichadi,  biroq  xavf 
tu g ‘ilsa hech ikkilanm ay sotqinlik qiladi“ .
B oshqarishda  ra h b a m in g   bosh  vazifasi  bu  jam oani  asrashdan 
iboratdir.  Jam oani tanazzulga olib kelgan va uni barbod qilgan rahbam i 
jam o a  kechirmaydi.  R a h b a r jam o an i boshqarishda nafaqat nazariyachi 
b o ‘lishi,  balki  am aliyotchi  boMishi  ham  talab etiladi.  Rahbar jam oani 
ikki  yo‘l bilan boshq arishi  m um kin:


• birinchisi,  rahbam i jam o a  hurm at qiladi, sevadi va u  tom onidan 
berilgan barcha topshiriqlam i  bajarishadi;
• ikkinchisi,  rahbardan  q o ‘rqqanidan  uning buyruqlariga itoat eta- 
di,  shuning uchun  sevgan  rahbarim iz bizni  qanday o ‘ziga  itoat ettirsa, 
q o ‘rqib hurm at  qiladigan  rahbar  ham   bizni  shunday  idora  qiladi.
Ba’zi  rahbarlar  uchun  b u rch   yoki  nom us  b a rc h a   insoniy  omil- 
lardan  ustun  turishi  m um kin.  X alqni  xalq,  m illatni  m illat  sifatida 
yashashini  ta ’m inlaydigan  —  bu  rahbardir.  Lekin  rahbam i  rahbar 
qiladigan  —  bu jam oadir.  Ja m o a   bilan  rahbar  o ‘rtasida  bir-birini  tu- 
shunish,  q o ‘llab  q u w a tla sh   yuzaga  kelsa,  ja m o a n in g ,  rahbarning 
kasb-korida baraka bo‘ladi.  Boshqaruvning nazariyasi va metodologiyasi 
haqida  so‘z  yuritar  ekanm iz,  boshqarish  m adaniyati,  b u   eng  asosiy 
om illardan biri hisoblanadi.  Boshqarish m adaniyati o ‘z ichiga huquqiy, 
axloqiy  norm alam i,  milliy  a n ’an alam i,  inson  m a ’naviy  boyligini  u 
yoki  bu  darajada  qam rab oladi.
Boshqarish  m adaniyati,  rahbarning  ichki  m ad aniy ati,  dunyo- 
qarashi,  psixologiyasi  va pedagogik bilim lar darajasi bilan o ‘lchanadi. 
Boshqarish  m adaniyatida  m eh n a t  samaradorligi  m u h im   hisoblanadi. 
Sam aradorlikning  yaqqol  n am o y on   b o ‘lishi  qiyin  jaray o n ,  chunki 
rahbarning  ish  faoliyatida  ish  vaqtini  o ‘zi  tartibga  solinm agan,  ya’ni 
ertalab  soat  08.00  da  ish  boshlansa,  bu  faoliyat  kechki  soat  22.00, 
23.00 largacha davom etishi  m um kin.
Boshqarish prinsipi bevosita o b ’ektivlik prinsipiga b o ‘ysunadi.  Bu 
prinsip  bilim,  ham korlikni  o b ’ektiv  q o n u n iy atlam i  hisobga  oladi. 
Boshqarish bu doim o  ikki to m o n lam a  jarayon hisoblanib,  unga engil- 
elpi  qarab  bo ‘lmaydi.  Birinchi  h olatda  boshqarishda  xuddi  muvaffa- 
qiyatga erishayotgandek tuyiladi.  Keyinchalik bu yengil-yelpining natijasi 
k o ‘zga  ko'rinadi.  Boshqarish  jarayoni  tu t  daraxtiga  o ‘xshash  kerak, 
bodom  daraxtiga emas.  C h u n ki, bodom  juda erta gullaydi hosilni juda 
kech  beradi.  T ut  daraxti  k ech   gullaydi-yu,  am m o   uning  mevasini 
birinchi  bo‘lib  eyishadi.  Q uyidagi  chizm ada  rahbarlik  faoliyatining 
diagnostik xususiyatlari berilm oqda.
Bizda D. Kamegining kitoblari asosida rahbarlar faoliyat yuritmoqchi 
b o ‘ladilar.  Bu,  aslida,  Sharq  m am lakatlari  xalqlariga  ko‘p  ham   to‘g‘ri 
kelavermaydi.  Chunki,  Sharq xalqlarining boshqarish san ’ati o ‘zgacha. 
Bizda demokratiyani anarxiyaga aylantirib yuborish hissi kuchlidir.
Deyl  K am egidan  esa  rahb arlik   faoliyatiga  eh tiyo t  b o ‘lib,  kerakli 
m aslahatlam i olishimiz lozim .  0 ‘zgalam ing xatosini to ‘g ‘ridan-to‘g‘ri 
em as,  balki  yordam chi  vositalar bilan  ko‘rsating.


1.  R ahbar  tub  m a'noda  realist  bo‘lishi,  ya'ni  lining  b a rc h iT \ 
harakatlari korxona manfaatlariga mos kelib, unga foyda keltirishini 
tasaw ur  qilishi  lozim;
2. Rahbaming umuman odamlar haqida qanday tasawurda ekanligi, 
ular to ‘g‘risida nima deb o‘ylashi, bu boradagi bilimlari juda muhim;
3.  H a r  qanday  narsani  yo‘l-yo‘lakay,  qiyinchiliksiz  idrok  qila 
olishi  m uhim   qobiliyat  ekanligi;
4. 0 ‘zgalar faoliyati va jamoani yaxlit tarzda boshqara olish hamda 
bajarayotgan ishni birgalikda ham m a qatori amalga oshirishga tayyor 
bo‘lishi  lozim.
5. Jam oa va uning tash?arisidagi raqobatchi hamda hamkasblaming 
mavqei va ishlab chiqarish salohiyatini aniqlab, o‘zi zarur xulosalami 
chiqara olishi.
6.  H a r qanday toshpirilgan vazifani  oxiriga etkazish va bundan 
malum  b ir  qoniqish  hissi  hosil  qilish  uchun  o‘zidagi  qobiliyat  va 
kuch-quw at zahirasiga ega bo‘lishi shart.  Buning uchun esa:
a)  o ‘z  kuchi,  salohiyati  va  qobiliyatlarini  eng  asosiy  maqsadga 
qaratish,  irodani aynan shunga sarf qilish;
b)  doim o  tetik  va  sogiom   b o ‘lib,  har  doim  ham  ishga  yaroqli 
ekanligini ko‘rsata olish;
c) boshqa xodimlar ham bajara olishi  mumkin bolgan  mayda- 
chuyda ishlarga qo‘l urmay, ularning nazoratigagina e’tibomi qarata 
olish (delegirovaniye);
d)  yon-atrofdagi boshqa tashkilot va  korxonalardagi boshqaruv 
uslublari haqida ham malumotga ega bo‘lib, boshqaruvda ulardan ortda 
qolib  ketm aslikka  harakat  qilish,  korporasiya  usulidan  unumli 
foydalanish.
20-rasm.  Rahbarlik faoliyati xususiyatlari
Y u q o ri  darajadagi  psixologik  z o ‘riqish  rahbam ing  psixikasida 
(salbiy)  o ‘zgarishni  yuzaga  keltirishi  tabiiydir.  Undan tashqari  rahbar 
tom on id an   d o im o   q o ‘l  ostidagi  xodim ning xatti-harakatiga,  ishidagi


Samara,  ishga m unosabati o‘zgarganm i,  yangi topshiriqqa m unosabati 
qandayligi  hisobga olinishi d arkor hisoblanadi.  Rahbar bir joyda  k o ‘p 
yil  ishlasa,  uning o ‘ziga xos  ijobiy va salbiy tom oni yuzaga keladi.
Ijobiy  tom o nid a  rahbar  ja m o a n i,  jam o a   rahbam i  biladi,  lekin 
rah b arni  y o q tirm aydigan   x o d im la r  h a m   b o ‘lib,  u lar  o ‘z la rin in g  
fikridan qaytm aydi faqat rahbardan  kam chilik izlaydi.
Salbiy  to m o n id a   rahbar  k o ‘p   v aq t  b ir  m ansabda  o ‘tirg a n d a n  
keyin,  o ‘zining  faoliyatidagi  kam ch iliklam i  ko‘rmaydi,  unga  tan q id  
yoqmaydi  va tanqidchilardan qutilishga  harakat qiladi.
R ahbam ing yoshi qancha  k atta  b o ‘lsa yangilik tarafdori,  d em o k - 
ratiyaga  xayrixoh,  o ‘z  ishonchidagi  shaxslam i  mansablarga  q o ‘yishga 
harakat qiladi,  lekin anarxiya  qilishga y o ‘l qo ‘ymaydi.
Rahbar tarbiyalash jarayonida xodim ning individual xususiyatlarini 
hisobga  oladi.  R ahbar  faoliyatini  h e c h   qachon  ijrochi  faoliyatidan 
ajralgan  h o ld a   o ‘rganib  bo‘lm aydi.  Shuning  uchun  rah b a r  u c h u n  
xodim ning  bilish  jarayoni,  x o d im n in g   yakka  tartibdagi  o ‘ziga  xos 
xususiyati  ham   m uhim   hisoblanadi.  X odim ning  hujjat  bilan  ishlash 
qobiliyati,  hujjatni  tuzish,  huijatni  t o i i q   rasmiylashtirish  qobiliyati 
rahbar u ch u n   m uhim  hisoblanadi.
X odim  buyruqlam ing m azm uni, o ‘ziga kerakligini rahbarga  to ‘g ‘ri 
etkazishi kerak b o ‘ladi.  U ndan tashqari,  rahbar qo‘l ostidagi shaxslarga 
hech  q ach o n   predm et  sifatida  q arash i  kerak  emas,  chunki  h a r  bir 
xodim ning o ‘ziga xos mavqei,  oilasi  va yoru d o ‘stlari mavjud.  R ah b ar 
qabuliga  kelgan  xodimlami  eshita  olish  qobiliyatiga ham   ega b o ‘lishi 
kerak.  Eshita  olish  san’ati  h a r  b ir  rahbarga  ham   berilavergan  em as. 
Eshita  olish  qobiliyati  orqali  rah b a r  m uam m oni  hal  qilishga o b ’ektiv 
yondashishi  m um kin.  X odim lam i v a fuqarolam i  qabul qilishdagi  farq 
mavjud.  Q abul  qilishda  shikoyatni,  arizani  yoki  taklifni  eshitibgina 
kifoyalanishi,  yoki  m uam m o n i  h a l  qilishga  harakat  qilishi,  yoki 
masalani  hal  qilishini  aytib  o ‘tishi  m um kin.
Rahbar o ‘z faoliyatini olib b orishda texnik vositalardan ham  foyda- 
lanadi.  M asalan,  telefon,  selek to r  orqali,  bunda  ham   m a ’lu m   b ir 
vaqt  ketadi.  Keyingi  faoliyatga  b ir  daqiqadan  uch  daqiqaga  tanafus 
qilinsa, rah bar yana fikrini jam lash u c h u n   15 m inutdan 30 m inutgacha 
vaqt  ketar  ekan.  Telefon  orqali  gaplashishning  o ‘z  etikasi  m avjud.
R a h b a rd a   boshqarish  s a n ’a tin i  yuzaga  ch iq aradigan  b u   ijro 
intizomini  am alga oshirishdir.  Ijro  intizo m i bu  — buyruq,  k o ‘rsatm a, 
farm oyishlam i  xodim   to m o n id a n   q an d ay   bajarayotganini,  ijrosini 
kuzatishdan  iboratdir.  Rahbar  ijro  intizom ini  nazorat  qilm as  e k an ,


uning  rahbarlik  faoliyatida  sam ara  bolm aydi.  Sam ara,  samaradorlik 
bevosita rahbar faoliyatini m ezonini o‘lchaydigan jarayo n hisoblanadi. 
In son  om ilini rahbar bilm as va qadrlamas ekan,  dem ak, boshqarishda 
inson taqdiriga befarq b o ‘lishida ko‘rinadi.
Jam oadagi  bitta  m urakkab  xarakterdagi  xodim ,  jam oada  shaxs- 
lararo  m unosabatlar  va  faoliyatni  buzilishiga  olib  keladi. 

Download 5,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   102




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish