|
D em okratîk uslub
Demokratik rahbar, ak sin ch a, b o ‘ysunuvchilarga mustaqillik erk
berish tarafdori. Ishda to p sh iriq la r berganda ishchilam in g shaxsiy
qobiliyatlarini hisobga oigan h o ld a taqsimlaydi. B unda u xodimlaming
shaxsiy moyilliklarini ham hisobga oladi. Buyruq yoki topshiriqlar,
o d a td a , tak lif m a ’nosida b e rilad i. Nutqi oddiy, d oim o osoyishta,
sokin , unda o ‘rtoqIarcha, d o ‘sto n a m unosabat sezilib turadi. Biror
kishini m aqtash, uning lavozim ini oshirish yoki ishdagi kamchilikka
k o ‘ra ishiga baho berish doim o ja m o a a ’zolarining fïkri bilan kelishilgan
h o ld a am alga oshiriladi. T an q id , k o ‘pincha taklif, istak shaklida qilin-
g a n ishlarning m azm uniga b a h o berish holida „aybdorga“ etkaziladi.
H a r b ir yangi ish jam oa m aslahatisiz boshlanmaydi. Shuning uchun
h a m uning fazoviy-ijtimoiy h o lati J a m o a ichida“ .
Jam oad a tanqid va o ‘z - o ‘z in i tanqid shunday yo ‘lga q o ‘yilganki,
uning oqibatidan hech kim aziyat chekmaydi. C hunki, k o ‘proq boshliq
em as, balki jam oaning boshq a faollari — norasm iy liderlar tanqid
qiladilar. Boshliq yo‘l qo‘ygan xato-kam chiliklam ijam oatchilikoldida
b o ‘yniga olishdan q o ‘rqm aydi. C h u n k i undagi m as’uliyat hissi nafaqat
y u q ori boshqaruv tashkilotlari a ’zolari bilan m ulo qo t paytida, balki,
xod im lar bilan m uloqotda h a m sezilib turadi va q o ‘yilgan topshiriq
yuzasidan m as’uliyatni boshqalarga ham bo‘lib berishni yaxshi ko‘radi.
B oshliqning xodim laridan siri y o ‘q, shuning u c h u n h am majlislarda
ko ‘proq u em as, balki barcha xo d im lar g a p ira d ila r, oxirgi q a ro r
chiqarish va so‘zlam i yakunlash, u m u m lashtirish huquqidan u to ‘liq
foydalanadi.
Gibsh va Forverglaming tahlillariga k o ‘ra, bunday boshliq rahbarlik
qilgan ja m o a la rd a m a ’naviy-ruhiy m u h it ju d a yaxshi, ish c h ila r
jam oadan, ishdan qoniqish hosil qilganlar, ishdan ketish hollari kam
bo'ladi, lekin ishiab chiqarish zo‘rg‘a n o rm a h o latida b o la r ekan.
Libéral uslub
Libéral (loqayd) uslubda ishlaydigan rah b am in g kayfiyatini, ishga
m unosabatini, ishdan m am nun yoki m a m n u n em asiigini bilish qiyin.
U nda taqiqlash, p o ‘pisa b o ‘lmaydi, uning o ‘m ig a ko ‘pincha ishning
oxirgi oqibati bilan tanishish bilan cheklanadi, xolos. Jam oada ham korlik
y o ‘q boshliq jam o a n in g m uam m o lari, ish n in g balan d-pasti b ila n
qiziqmaydiganday, go'yoki boshqa „ k o in o td a “ yurganga o'xshaydi.
Aniq ko‘rsatm alar berm aydi, uning o ‘rn ig a norasm iy liderlar yoki
o ‘ziga yaqin k ish ilar orqali q ilin ish i lo z im b o ‘lgan to p sh iriq la r
bajaruvchilarga yetkaziladi. U ning asosiy vazifasi, uning nazarida,
xodimlar uchun ish sharoitini yaratish, ishdagi kam chiliklam i b a rta ra f
etish, kerakli m ahsulot, xom -ashyo k a b ila m i to p ib kelish, m ajlislarda
qatnashish va hokazolardan iborat.
Xodimlar bilan m uloqotda boMishga to ‘g‘ri kelganda, u d o im o
xushmuomala boMib, odob, axloq normalarini buzmasiikka harakat qiladi,
lekin hech qachon ular bilan tortishmaydi. Majlislarda agar biror m uam m o
munozarani keltirib chiqarsa, u bevosita jarayonga aralashmay, oxirgi
so‘zni o‘ziga qoldiradi. Shunday qilib, xodim lai^a fikrlash va xatti-harakatlar
erkinligi berib qo'yilgan, bular yuzasidan boshliqning fikri so‘ralgan
taqdirda ham, undan aniq gap chiqm aydi, chu nk i u xodimlami yaxshi
bilmaydi, qolaversa, ulami xafa qilib q o 'yishdan q o ‘rqadi. Uning fazoviy-
psixologik holati „guruh tashqarisida“ .
Olimlar fikricha, bunday rahbar ish n i o lib boigan jam o alard a
barcha ko‘rsatkichlar doim o orqada, q o ‘n im h a m yo‘q. Libéral rahb ar
ish d a o ‘zboshim chalikkayo‘l q o ‘yib, k o ‘p tu rm ay , boshqa erd an ish
qidirishga harakat qiladi.
Yuqorida baho berilgan boshqarish uslublari ko'proq liderlikka
emas, balki rahbarlikka taalluqli, lekin ilm iy adabiyotlarda bu ikkala
ibora, ko'pincha sinonim day ishlaliladi. A slida, eng yaxshi ra h b a r
o‘zida barcha liderlik sifatlarini ham m ujassam lashtirgan boiadi. C hunki
sof ijtimoiy psixologik m a’nodagi lid e m in g turiari turli sharoitlarda
o ‘zida ko‘proq nam oyon etadigan shaxsiy sifatlariga ko‘ra tabaqalanadi.
M asalan, lider-tashkilotchi, lider-tashabbuskor, lider-erudit, jam oa
hissiy-emosional ho latn i boshqaruvchi lider, lider-bilag‘on va hokazo.
Yaxshi rahbar a n a shu lider sifatlarini bilgan holda, ulam i o'zida
tarbiyalashi va jam oasidagi liderlar bilan ham korlikda ishlay olishi
kerak. Oxirgi yillarda M oskva va boshqa yirik ilmiy markazlarda o‘tkazil-
gan tadqiqotlar natijasida shunday xulosaga kelindiki, aslida hayotda
so f dem okrat yoki s o f avtoritar rahbam i uchratish qiyin, lekin uchra-
gan paytda ham u la r bir jam oani uzoq m u d d at boshqara olmasligi
m a ’lum b o ‘ldi. S hu n in g uch u n ham ular vaziyatga bog‘liq, konkret
ja m o a , unda q ab ul qilingan hatti-h arak at n o rm a lari, shaxslararo
m unosabatlar tip i lid em in g h am , rahbam ing h am ish taktikasi va
uslubini belgilaydi, degan g‘oya qabul qilinm oqda. Lekin bu rahbarlik
uslublarining psixologik m azm un va m ohiyatini bilishning amaliy
aham iyati shundaki, h a r bir uslubda o ‘ziga xos ijobiy tom on bor,
m ohir rahbar o‘z in i-o ‘zi tarbiyalar ekan, o^shalam ing eng m a’quli,
ayniqsa, o ‘zi rah b a rlik qilayotgan jam oaga m oslarin i tarbiyalashi
maqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
