‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

liderlik
 
masalasiga o‘zining o ‘ziga xos 
yondashuvini  bayon  etgan.  U  bu  muammoni  aynan  bizning  sha- 
roitimizdagi  talqini,  ya’ni  mardlik va jasorat  ko‘rsatish  uchun  ochiq 
maydonlar  yo‘q  b o ‘lgan  sharoitda  liderlik  xislatlarining  namoyon 
bo  lish  xususiyatlarini  ochishga  urinadi.  Uning  fikricha,  zamonaviy 
ishlab chiqarishning samaradorligi, eng aw alo xodimlar rolini oshirib, 
liderlamikini,  aksincha,  pastlashtirish,  yoki  aniqrog‘i,  kamaytirish 
hisobiga  ro‘y  beradi.  Shundagina  rahbarlikda  ortiqcha  bo‘g‘inlami 
kamaytirish  mumkin.  Lideming,  ya’ni  amerikaliklar  rahbami  lider 
fenomeni  doirasida  tasaw ur  qilishadi,  vazifasi  -  guruhning  samarali 
faoliyat  ko'rsatish  yo‘llarini  belgilab  berishdir.
Bu kitobda ijtimoiy psixologik nuqtai nazardan ahamiyatli bo‘lgan 
tushunchadan  biri  —  „superlider“  tushunchasidir.  Superlider  kim  va 
qachon oddiy lider superga aylanadi? Amerikalik tadqiqotchilar Mans 
va  Simslaming  fikricha,  eng  yaxshi  lider  —  bu  „superliderdir“ .  Bu 
shunday shaxski,  u  o ‘z xodimlarining  aksariyatini  liderlarga,  birinchi 
navbatda o ‘zlari uchun liderlarga aylantira oladi.  Bundagi asosiy g‘oya 
shundan  iboratki,  agar  odam  eng  awalo  o ‘zi  uchun  lider  bo‘la  olsa, 
o ‘zidagi  bu  malaka  yoki  mahoratni  boshqalarga  etkaza  olsagina,  bu 
odam  uchun  shunday  vaqt-soat  etib  keladiki,  jam oa  o ‘zi  mustaqil

---

ishlaydigan, bevosita tepasida turib boshqarib turadigan insonga muhtoj 
bo‘lmagan mexanizmga aylanadi.  Bu — superliderlikdir.
Oddiy  rahb ar  yoki  lideming  superliderga  aylanishi  bir  necha 
bosqichlarda kechadi (pr.  ):
I  —  o ‘zi  uchun  lider bo‘lish,  ya’ni  shaxsiy  maqsad  va  maslaklar, 
o‘zini  o‘zi  kuzatish,  o‘zini  o‘zi  rag4batiantirish,  hayoliy  repitisiyalar 
va  kognitiv  tahlillar  orqali  o ‘zining  mustaqil  inson,  shaxs  ekanligini, 
o‘zida boshqalarga o ‘mak bo‘luvchi  sifatlar borligini anglash;
II  —  yuqorida  qayd  etilgan  sifatlaming  afzalliklarini  o ‘zgalarga 
namoyish etib,  uning afzalliklariga  ishontira olish;
III —  xodimlariga o‘zlarida tashabbus va o‘ziga ishonchni namoyon 
etish  uchun  sharoit  yaratish;
IV  —  m ustaqil  qobiliyat  egalari  bo‘lgan  xodimlami  rag‘bat- 
lantirish,  kerak  b o ‘lganda,  faqat  konstruktiv  tanbehlar  berish;
V — o ‘z -o ‘zini boshqarishga asoslangan ijtimoiy faoliyatni tashkil 
etish va ishlarga hadeb aralashaverishdan  o‘zini  tiyish.
Demak,  sam arali  boshqaruv  —  aslida  ijtimoiy  ta’simi  amalga 
oshirishning eng namoyishkorona ko‘rinishidir. Shu ma’noda,  liderlik — 
aw al  shaxsning  o ‘ziga,  so‘ngra  o ‘zgalarga  bera  oladigan  ta ’sirida 
ko‘rinadigan  fazilatlar  majmuidir,  deb  ta ’riflanadi.
RAHBARGA ZARUR B O ‘LGAN TO ‘RTTA „T“
9.4.  Boshqaruv  uslublari
Har  bir  lider  yoki  boshliq  o ‘zicha  individual  va  qaytarilmasdir. 
Buning boisi  h ar bir boshliq o ‘z  ish  faoliyatini,  boshqaruv  faoliyatini 
o ‘ziga xos tarzda tashkil etishidadir.
Ijtimoiy  psixologiyada  boshqaruv  sohasida  batafsil  o ‘rganilgan 
muammolardan  biri  —  turli  boshqaruv uslublaridir.  Bu  sohada nemis

---

olim lari  G .G ibsh  va  M.  Forverg,  m s  olim lari  V.D.  P arigin,  L.N . 
Um anskiy,  M.Yu.  Jukov  va  b o sh q alam in g  ishlari,  ayniqsa,  diqqatga 
sazovordir.  Barcha ilmiy tadqiqotlarni  um um lashtirgan h o ld a  ijtim oiy 
p sixologiyada  qabul  qilingan  u c h   asosiy  bo sh q arish   u slu b la rig a  
xarakteristika berib chiqamiz.  Bu  u c h   uslub:
•  Avtoritar;
•  D em okratik;
•  Liberal  ish  uslublaridir.