|
Rahbarlik sifatlari
Yuqorida aytib o ‘tilganidek, rahbarda tu g 'm a qobiliyat b o ‘Iadi,
deb ham aytib b o ‘lm aydi, ikkinchi tom ondan, rahb ar vaziyatga qarab
stixiyali tarzda tarbiyalanib ketaveradi, deb h a m b o ‘lmaydi. M inglab
shaxs sifatlari ichida k o ‘plari rahbarlik uchun qulay va m a’quldir. A.V.
Petrovskiy ana shun d ay ijobiy sifatlardan b ir yarim mingini sanab
chiqqan. Lekin ulam ing barchasini um umlashtiradigan, albatta, bo‘lishi
lozim b o ig a n ayrim sifat, qobiliyatlar borki, u lar haqida qisqacha
t o ‘xtalib o ‘tm o q lozim .
Avvalo, har qanday rahbarda intellekt — aql-zakovatning m a’lum
norm asi b o ‘lishi kerak. B u n o rm a yaxshi rahbar u c h u n o ‘rtadan yuqori
b o ‘lmog‘i maqsadga m uvofiqdir, chunki, geniy darajasidagi intellektga
ega bo ‘lgan rahbar bilan ishlash xodimlar u ch u n q a to r noqulayliklami
keltirib chiqarishini, b un d ay aql-zakovat qolganlam ing ijobiy rivojla-
nishiga psixologik to ‘siq boMishini amaliyot va h ayot ko‘rsatdi. Rahbar-
dagi o ‘rtadan yuqori intellektni qoplab ketadigan yana boshqa m uhim
sifatlar borki, ular boshqarish ishining samarasiga ijobiy ta ’sir ko'rsata-
di. M asalan, rahbam ing m ustaqil fikrlilik, to pqirlik, tashabbuskorlik
sifatlari. Chunki, ayrim hollarda xato qilsa h am , rahbar original fikrlar
aytib, yo‘l-yo‘riq lar k o 'rsa ta olishi, har b ir aytilgan fikr, qilingan
ishga m ustaqil b a h o b era olishi zaru r.C h u n k i, m ustaqillik shaxs
qiyofasini belgilovchi m uhim psixologik xususiyatdir.
Rahbarda mustaqillik b o ‘lsa, u n d a o ‘ziga ishonch h a m b o ‘ladi,
bu esa o ‘z navbatida rahbardagi subyektiv talablar darajasining yuqori
b o ‘lishiga olib keladi. K o‘pincha, rahbam ing boshqalarga talabchanligi
haqida gapiriladi, lekin yaxshi rahbar a w a lo , o ‘z - o ‘ziga nisbatan
talabchan bo‘lishi kerak. O ‘z -o ‘zini baholash va shu asosda boshqalarga
nisbatan m unosabatlar tizim ini ishlab chiqishi m uhim b ir om ildir.
H a r qanday rahbar uchu n universal, kerak b o ‘lgan hislatlardan
y an a b iri tom m a’noda, „ziyoli“ b o ‘lish yoki, bosh qacha qilib aytgan-
da, m adaniyatli b o lish d ir. Boshliq o ‘zidagj m ad an iy atn i, a w a lo ,
m uomalada, odam larbilan b o ‘ladigan kundalik m uloqotlarda nam oyon
etm og‘i lozim. Muomala m adaniyati — bu o ‘rinli, aniq, qisqa, samimiy
gapirish san’ati va ikkinchi to m o n d a n , suhbatdoshni tinglash qobi-
liyatidir. Chunki, boshliq bilan xodim lar o 'rta sid a kelib chiqadigan
shaxsiy ziddiyatlaming asosida yo tinglay olm aslik yoki gapni to ‘g‘ri
yo‘sinda gapira olmaslik yotadi. Ö ‘zganing o ‘miga tura olish, uning his-
kechinm alariga sherik b o iis h , em patiya hissining borligi, dialoglarda
sabr-toqatlilik va boshqalar m ulo q o t m adaniyatining m uhim to m on-
laridir.
Jamoa faoliyatini va o ‘z faoliyatini rejalashtirish qobiliyati rahbar
uchun muhim bo‘lgan talablardan biridir. Chunki rejalashtirish asosida
o‘z-o‘zini boshqara olish va boshqalami tashqi faoliyatini maqsadga muvofiq
tarzda boshqara olishni ta’minlovchi m uhim psixologik xususiyat yotadi.
Rejalashtirish — b u o £ziga xos kelajakni k o ‘ra olish qobiliyati,
kelajak obrazi bo ‘lib, b u narsa shaxsning qanchalik kam ol topganligi
va maqsadga intiluvchanligining m uhim belgisidir. B u ju d a murakkab
psixologik jarayon b o ‘Iib, u shaxsning o ‘z diqqatini qanchalik oqilona
tarzda boshqarishi, uni faqat m u him narsalarga q a ra ta olishi, vaqtdan
tez foydalana olish, ortiqcha ishlardan o ‘zini tiyish, q o ‘l ostidagilarga,
imkoni boricha, ulam ing qobiliyatlariga qarab ish buyura olish va
n ih o y at, buyurgan ishni o ‘z v a q tid a n a z o ra t q ilib , so ‘rab olish
imkoniyati bilan bog‘liq. 0 ‘z ishini puxta rejalashtirish qobiliyatiga ega
b o ‘lgan rahbar realistik tafakkurga ega b o ‘lm og‘i, ya’ni h a r qanday
sharoitlarda ham o ‘sha m u am m o yoki ishga taalluqli barch a alternativ
variantlardan eng to ‘g‘risi va m aqsadga m uvofiqini tanlay oladigan,
ishni to ‘g‘ri tashkil eta bilgan, ya’ni eng kam kuch va vaqt sarflab
ishni uddalay oigan, n o a n iq yoki tasodifjy vaziyatlarda ham ish
taktikasini to‘g‘ri yo‘lga yo‘n altira oladigan odam b o ‘lishi kerak Bundan
tashqari, yaxshi rahbar u c h u n oldida turgan ishning h a r bir alohida
detallarigacha tasaw ur qilib, u n i am alga oshirishning barcha bosqichlari
va vositalarini oldindan k o ‘ra bilish qobiliyati h am zarur. Shunday
taqdirdagina u ishga dadil kirishishi, o'zgalam i o ‘z ortidan ergashtirishi
va ishlab chiqarishda yuksak ko‘rsatkichlarga erishishi m umkin.
Y uqorida aytib o ‘tilgan rahbarlik sifatlari ichida eng m uhim i,
tabiiyki, psixologik m ahoratni talab etgani — odam lar bilan ishlash
m ahoratidir. Jam oa a ’zolari bilan sam arali ishlash uchun esa boshliq
u lam in g psixologiyasini, h ar b ir a ’zo psixologiyasini va guruh psi-
xologiyasini yaxshi bilishi z a ru r, chunki ” o ‘zgalar psixologiyasini
bilish u la ru stid a n hukm ronlikning yagona yo'Iidir“ , — deb yozishgan
edi ingliz olim lari. Ijtim oiy psixologiyaning bu borada ham yaxshi
vositasi — ijtim oiy psixologik tren in g uslubi borki, uning yordam ida
o d am lar bilan ishlovchilar ja m o a n i boshqarishning turli usullariga
muvaffaqiyatli tarzda tayyorlanm oqdalar.
R ahb am in g professional m u h im sifatlari masalasi oxirgi yillarda
m utaxasislar va am aliyotchilam i k o ‘proq qiziqtirmoqda. Bir guruh
olim lar am erikalik h am d a yaponiyalik rahbarlar faoliyatini o ‘rganib,
ularga xos b o ‘lgan eng m uhim sifatlarning bloklarini ajratganlar. 1500
ta am erikalik m enedjer va 41 ta yirik Yaponiya firmalari rahbarlarining
sifatlari quyidagicha tabaqalandi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
