Ўзбек тилида экспрессивлик ифодалашнинг синтактик усули



Download 197,75 Kb.
bet5/42
Sana30.04.2022
Hajmi197,75 Kb.
#599286
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   42
Bog'liq
attachment

У ёқда турсин формаси иштирок этган конструкция сифатдош бошқарган аниқловчи таркибида ҳам қўлла- ниши мумкин. Бунинг сабаби ўз-ўзидан маълум: Сифат- дош феъл формаси бўлганидан бошқа бўлакларни бош- қариб кела олади. Мисол: Маҳкам ака гапига жавоб
олиш у ёқда турсин, қайрилиб ҳам қарамаётган чолнинг нимага хуноб бўлаётганига тушунолмас эди (Р. Фай- зий).
Сўзлашув нутҳида у ёқда турсин ўрнида тугул сўзи ишлатилиши мумкин: Йў-ўқ,— деди Меҳриниса,— кў- риш тугул, эшитган ҳам эмасман (Р. Файзий).
Шарт феълининг тасдиқ ва инкор формалари, ҳам сўзининг кетма-кетлиги тартибида тузилган конструк- циялар қатъий тасдиқ маъносини ифодалаш учун хиз- мат қилади: Бугун борсам ҳам бораман, бормасам ҳам бораман (Сўзлашув). У ашула айтганда эримаган ҳам эрийди, эриган ҳам эрийди (С. Зуннунова). Сифатдош + бўлмоқ феълининг инкор формаси тахмин маъносидаги тасдиқни келтириб чиқаради. Бундай пайтда гап тар- кибида кўпинча тағин, яна каби сўзлар қатнашади: Шошма, шошма, ўша чол молларни мйшинага ортиб яна қайтариб келишди, деган эди. Ҳамроалиев шу мол- ларни «қизил карвон» қилган бўлмасин... (Т. Пўлат). Борақол, меҳмонлар кутиб қолган бўлмасин тағин (Сўзлашув).
Буйруқ гапларнинг инкор формаси фақат -ма фор- маси ёрдамида ҳосил қилинади. Инкорнинг бошқа воси- талари буйруқ гап таркибида иштирок этмайди.
Инкорнинг лексик-грамматик усулда ифодаланиши деганда шу маънонинг йўқ, эмас, на сўзлари ёрдамида акс эттирилиши тушунилади.
Иўқ сўзи бор сўзининг антоними сифатида нарса- предметнинг мавжуд эмаслигини, ҳа сўзининг антоними сифатида рад — инкор маъносини, сифатдош (ган) + эгалик қўшимчаси шаклидаги конструкция билан ишла- гилг.шда эса иш-ҳаракатнинг юзага чиқмаганини ифо- дилайди.
Пўқ сўзи диалогик нутқда ҳа сўзининг антоними си- фатида кучли инкор маъносини ифодалаш учун хизмат қнлади. Сўзловчининг буйруқ тарзидаги саволига нис- батан бериладиган йўқ жавоби яна инкор гап билан қуша қўлланиб, суҳбатдошнинг фикри қатъий рад эти- лади. Бунда икки ҳолат кўзга ташланади.
Биринчиси:

  • Борасан!

  • Йўқ, бормайман! Йўқ сўзи — бориш ҳаракатининг иикори, кейинги гап (бормайман) шу инкорнинг тас- диқи.

Патижа: кучли инкор
Иккинчиси:

  • Бормайсанми?

  • Ҳа, бормайман.— Ҳа сўзи бормасликнинг тасди- қи, яъни инкор, кейинги гап (бормайман) эса ана шу инкорнинг тасдиқи натижа — кучли инкор.

Инкор маъносини таъкидлаш учун баъзан -(и)б ёки ■ма + й формали равишдош + бўлмоқ феълидан тузилган конструкциялар ҳам қўлланади. Мисол: Йўқ. Қўйиб бўпман (қўймайман), кетиб бўпсан (кетмайсан).

Download 197,75 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish