‘zbek ist n respublikasi

I-jadval

Korxona buxgalteriya balansining aktiv qismining tarkibi (ming so‘mda)

Ko‘rsatqichlar nomi	Hisobot yili boshiga	Hisobot yili oxiriga
Aktivlar.	—	—
U zoq muddatli aktivlar	9230	4 3 5 4
Asosiy vositalar N om oddiy aktivlar	1290 —	944
U zoq muddatli investitsiyalar		—
U zoq muddatli debitorlik	—
qarzlari		465
1 bo'lim b o ‘yicha jami	10520
		5763

2.Joriv aktivlar	211318	194113
Tovar-moddiy zaxiralar	1736	9309
Debitorlar	4072	9990
Pul mablag‘lari 2 b o ‘lim b o ‘yicha jami	217126	213412
Balans aktivi bo'yicha jami	227646	219175

Manba: Tan!ab olingan korxona balansi.

1. 
   jadval m a’Iumotlaridan ko‘rinib turibdiki, korxona aktivlarining tartibda tovar-moddiy zaxitalar asosiy o'rinni egallab turibdi. Ularning aktiv tarkibidagi ulushi yil boshida 92,8 % ni tashkil etgan bo'isa, ushbu ko‘rsatkich yil oxirida 88,6 % ni tashkil etdi. Balans tarkibida asosiy vositalarning egallagan ulushi yil boshida 4,1 % ni tashkil etgan bo'isa, yil oxiriga kelib ushbu ko‘rsatkich 2,0 % ni tashkil etdi.
   

Korxonaning pul mablag‘larining aktivlar tarkibidagi ulushi yil boshiga 1,8 % ni tashkil etgan bo‘lsa, ushbu ko'rsatkich yil oxiriga 4,6 % ni tashkil etdi. Korxona balansining aktivlar tarkibi unig asosiy faoliyat turiga bevosita bog'liqdir. Biz tahlil etgan korxonaning asosiy faoliyati — ulguiji sa\do bo‘lganligi sababli, uning aktivlari tarkibida tovar-moddiy zaxiralarining ulushi asosiy o ‘rinni egallab turibdi. L'lguiji savdoning asosiy maqsadi tovarlarni sotib olish. Uni saqlash va uni xaridoriarga qayta sotish hisoblanadi. Shuni ta ’kidlash lozimki, ulgurji savrfo k o r x o n a la r i o ‘zlarining faoliyatini amalga oshirishda shaxsiy va ijan olingar’ asosiy vositaiardan f?.o! foydalaniladi.

Korxona o ‘z faoliyatini olib borishda moliva resurslarini shakl-

• 
  ar.tirisl'lari lozim. Korxona balansining passiv qismida korxonaning g ‘ z mab!ag‘!ori va uning rnajburiyatlari aks ettiriladi. Tanlab olingan korxonaning buxgalteriva balansi passiv qismi tahlil etiladi.
  

Korxona buxgalterivit. balansining passiv qismining

iaikib: (ming so ‘n;da)

2. 
   jadval.
   

Ko‘rsatqich!ar aomi
Passivlar.

0 ‘z mablaglari manbalari Ustav kapitali

Q o ‘shilgan kapital Re7.erv kapital

Hisobot vili boshiga

12448

11206

3112

Hisobot yili oxiriga

12448

11523

3112

Taqsimlangan foyda	90378	6491
Maqsadli tushumlar	3954	3565
1 b o‘lim b o ‘yicha jami	121098	37139
2. Majburiyatlar	106548	182036
Joriy majburiyatlarshu jumladan:Joriy	106548	182036
kreditorlik qarzlari	93213	158526
M ol yetkazib benivchilarga qarz	8715	4875
S h o’ba korxonolarga qarz	2220	2555
Olingan Byudjetga to'lovlar uchun	1400	750
qarz Qisqa muddatli qarzlar	—	10000
Boshqa kreditorlik qarzlar	1000	53 3 0
2 bo‘lim bo'yicha jami	106548	182036
Balans passivi bo'yicha jami	227646	2 19175

Manba: Tanlab olingan korxona balansi.
Yuqoridagi jadval m a’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, korxona buxgalteriya balansining passiv q ism in ing asosiy o ‘rin n i jo r iy majburiyatlar egallab turibdi. Ularning passiv qismidagi egallagan ulushi yil boshiga 46,8 % ni tashkil etgan bo‘lsa, ushbu ko‘rsatkich yil oxiriga kelib 83,0 % ni tashkil etdi.

Korxonaning joriy m ajburiyatlari tarkibida esa mol yetkazib beruvchilarga b o ‘lgan qarzdorlik asosiy o ‘rinni egallab turibdi. Bu ko‘rsatkichning passiv qismidagi ulushi yil boshiga 40,9 % ni tashkil etgan bo‘lsa, ushbu ko'rsatkich yil oxirida 72,3 % ni tashkil etdi.

0 ‘z majburiyatlarini bajarish uchun korxona tijorat bankidan 10000,0 ming so‘m miqdorida kredit oigan. Korxona passiv qismida ustav kapitali yil boshiga 5,5 % ni tashkil etgan bo‘lsa, yil oxiriga kelib bu ko'rsatkich 5,6 % ni tashkil etdi. Biz tanlab oigan korxonaning davlat budjeti oldidagi qarzdorligi yil boshiga 1400,0 ming so'm dan yil oxiriga kelib 750,0 ming so‘mgacha kamaygan. Yuqorida ta ’kidlab o ‘tilganidek, korxona buxgalteriya balansining asosiy faolíyati bilar. bevosita bog‘liq.

Agarda korxonaning asosiy ishlab chiqarishi bo'lgan taqdirda balansning asosiy qismini asosiy vositaiar egallagan bo‘lar edi.

Biz tanlab oigan korxonaning asosiy faolivati ulguiji savdo bo'lganligi sababli, uning balansining passiv qismida asosiy o'rinni joriy majburiyatlar, ya’ni mol yetkazib beruvchilarga bo‘lgan qarzdorlik egallab turibdi.

Mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yangi qiymat yaratiladi. Ushbu qiymat mahsulotni sotish, bajarilgan ishlar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun baho asosida aniqlana- di. K orxona hisob raqam iga m ahsulotni sotishdan, ko ‘rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun kelib tushadigan mablag1 tushum deb ataladi. Amaldagi qonunchilikka asosan korxonalar uchun tushum- ning hisobotini olib borishda ikki usul mavjud:

1. 
   tayyor mahsulotni jo ‘natish (ishlarni bajarish, xizmatlarni ko‘r- satish) asosida xaridorlarga hisob hujyatlarini taqdim etishlik;
   
2. 
   tayyor mahsulot uchun (ishlarni bajarish, xizmatlarni ko'rsatish) xaridorlardan kelib tushgan mablag‘lar asosida.
   

Korxonalar o ‘z faoliyatida soliqqa tortishni amalga oshirish uchun yuqorida qayd etilgan usullardan birini mustaqil tarzda tanlaydi va uni amalga oshiradi.

Korxonada mahsulot sotishdan (xizmatlar ko‘rsatish, ishlarni baja­ rish) kelgan tushumning taqsimotini 9-chizmada ko‘rish mumkin.

Mahsulot sotishdan (ishlarni bajarishdan, xizmat ko‘rsatishdan) kelgan tushumning asosiy manbayi bo‘lib xaridorlardan kelib tushgan pul m ablag‘lari b o ‘lgan t o ‘lovlari hisoblanadi. Korxonalar hisob raqamiga kelib tushgan pul mablag‘lari o‘zining dastlabki taqsimlanishi amalga oshiriladi. Korxona o ‘ziga kelib tushgan tushumdan eng awalo xomashyo, materiallar, yoqilg‘i, elektroenergiya uchun to'lovlarni amalga oshiradi. Tushum dan mahsulot tannarxidagi bilvosita soliqlar hisoblangan qo'shilgan qiymat solig‘i va aksizni davlat budjetiga o ‘tkazadi.

Ushbu xarajatlarni to ‘lagandan so‘ng korxona ixtiyorida yalpi darom ad qoladi. Korxona yalpi daromadidan ish haqi, unga to‘lov- larni, foydadan soliqni va moliyaviy faoliyat bilan bog‘liq boshqa to ‘lovlarni amalga oshiradilar.

Ushbu xarajatlarni amalga oshirgandan so‘ng korxona ixtiyorida sof foyda qoladi. Amaldagi qonunchilikka asosan korxona sof foydadan o ‘rnatilgan soliqlarni to'laydi, muomalaga chiqarilgan aksiyalar uchun dividendlarni to'laydi. Barcha t a ’kidlab o ‘tgan to'lovlar amalga oshirilgandan so ‘ng korxona ixtiyorida qoldiq sof foyda qoladi. Korxonalar ushbu sof foydani taqsimlashda maxsus jam g'arm alam i tashkil qilish asosida taqsimlashlari mumkin. Bu fondlarga jam g‘arma va iste’mol fondlarini ham da zaxira jam g‘armalarini kiritish mumkin.