Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

Одамият, Амири Кабир ва Эрон. Теҳрон, 1969. 416-бет.
2. Ўша жойда.
3. Одамият, 417-бет.
166


ш и м о л и й м и н тақ ал ар и ч егар ал ар и н и м устаҳкам лаш , ай н и қса, 
ан а шу м интақаларда Э рон ва Т уркистон х он л и кл ари таъсирига 
к и р и ш н и хоқлам аган э р к и н турк м ан қ а б и л а л а р и н и Т еҳронга 
тоб е эти ш га қ а р а т и л га н “ Т у р к м а н с и ё с а т и ” м аълум и ж о б и й
натиж алар беради. У ш бу тадбирлар б и ри н чи галда Э р о н н и н г ана 
ш у н о ҳ и я л а р и а ҳ о л и с и н и қ а т т и қ т а ш в и ш г а с о л и б к е л га н
“ о л о м о н ” ч о п қ и н л а р и н и н г к е с к и н суратда к а м ай и ш и га сабаб 
б ўл ди . А м м о Э р о н т а р и х ч и л а р и бу б о р а д а ги А м и р и К а б и р
ислоҳотларига баҳо б ерар эк ан л ар , ул арнинг аҳам и яти н и ҳаддан 
таш қар и бўртгириб тавси ф л аш га ҳаракат қиладилар. М асалан, 
“ В оқеайи и тги ф о қ и я ” деб ном лан ган бир ф о р с м анбасида ун и н г 
м уаллиф и “ўзбош им ча ту р к м ан л ар” ни Э ронга тобе этиш йўлида 
А м ир К абир амалга ош и рган тадбирлар натиж асида ҳатто 1-2та 
одам ҳам бемалол чегаралардан Астрободгача бехавотир келиб- 
кетадиган бўлди; агар туркм ан саҳросида б и р о н та си ги р подадан 
а д аш и б қолгудек бўлса, уни туркм анлар д а р \о л тутиб эгасига 
топ ш и рад и ган б ўлдилар” 1, деб ёзганди. В аҳоланки, б ош қа кўплаб 
м а н б а л а р н и н г м а ъ л у м о т л а р и га к ў р а , “ о л о м о н ” ч о п қ и н л а р и
кам айган бўлса ҳам, ам м о мутлақо тўхтаб қ ол м аган , Урта О сиё 
хонликларидаги қул б озорл ари эса иш лаб турган.
Т а б и и й к и , Т у р к и с т о н д а ги х о н л и к л а р , а й н и қ с а , “ту р к м а н
м асал аси "да кўл ж иҳатдан Э р о н б и л ан у зо қ вақтл ард ан буён 
м у х о л и ф а т д а б ў л и б к е л г а н Х и в а х о н л и г и Э р о н ҳ у к у м а т и
то м о н и д а н ам ал га о ш и р и л а ё т га н а н а ш у тад б и р л ар д ан яхш и 
хабардор бўлган. М арв вилояти учун ўзаро кураш давом этаётган 
бир алф озда А м ири К аб и р н и н г “Т уркм ан си ёсати ” ю қоридаги 
тадбирлар б илан чекланм аслиги ва у келаж акда янада кен гроқ 
тарзда давом эттирилиш и, бу сиёсат Э рон хукумати анчадан бери 
орзу қилиб келган м асала - Т уркистон хонликлари мустақиллигига 
раҳна солиш йўлида ам алий қадам лар таш лаш га олиб келиш и 
м у м к и н л и ги н и улар с е зи б турард и л ар. А м и р и К а б и р эс а бу 
борадаги ўз н и ятл ари н и си р сакдаш ни лозим ҳам кўрмаганди. 
Чунки тез орада ун и н г ан а ш у м ақсадларни ўзида акс этгирган 
ва Э рон тарихчилари том онидан “ Амири К аб и рн и н г Туркистон 
с и ё с а т и ” д е б н о м л а н г а н й ў л -й ў р и к д а р и ў з и н и н а м о ё н эта 
бошлаганди.
/. 
Ушбу парча Одамиятнинг юқорида зикр қилинган асаридан олинди.
417-бет.
167


Т уркистонн и н г бош қа хонликларида бўлганидек, Э рон то м о ­
нидан туғилган ж иддий хавф -хатар Хива ҳукм рон д оираларида 
ҳам та ш в и ш л и в о қ е л и к с и ф а т и д а м у ҳ о кам ага сабаб бўлади. 
М уҳаммад А минхон (1845-1855) бош чилигидаги Д евон бундай 
ш ароитда Э рон б илан бўлган м ун осаб атл ари и яхш и л аш сари 
қад ам т а ш л а ш , бу м а м л а к а т хуку м ати учун уруш б а ҳ о н ас и
сиф атида хизмат қилиш и м ум кин бўлган ом и лл арн и м узокаралар 
йўли билан ҳал этиш га тай ёр эк ан л и ги н и изҳор этиш м ақсадида 
зудлик билан Т еҳронга эътиборли э л ч и л и к ю бориш л ози м , деган 
қ а р о р га кел ад и . Бу э л ч и л и к к а б и р неча б о р ш ундай масъул 
давлатлараро хи зм атларн и адо эти б келган ва хон л и кд а катта 
нуфузга эга бўлган зу кко д и п л о м а т О т а н и ёз М аҳрам б о ш л и қ
этиб тайинланади. Хива элчиси 1850 йил “ раб и -ус-сон и й ой и - 
н и н г еттисида бой с о в га -са л о м л а р , б и р неча учқур отлар ва 
қимматбаҳо ов қуш лари” билан Теҳронга етиб келади ва О таниёз 
М аҳрам ш оҳ том он и д ан қабул қ и л и н и б , Хива элчи си унга ўз 
ҳукмдорининг “дўстлик изҳори битилган м актубини” топ ш и р ад и 1.
Бундан авваллари бўлганидек, бу с а ф а р ҳам Х ива хони Э рон 
ш оҳи га й ўл л аган ўз м ак ту б и д а у н га д ў с т о н а эҳ ти р о м и зҳор 
қи л и б , и кки ўртадаги б и р о д ар л и к р и ш та л а р и н и м устаҳкам лаш
тараф дори э к а н л и ги н и б и л ди рган д и . А м м о ф о р с м анбаларига 
К араганда, Х и ва хон и ю б о р ган э л ч и л и к , а й н и қ с а , О т а н и ё з 
М аҳрам келтирган м актуб м азм уни бу с а ф а р н а ф а қ а т ш оҳга, 
балки саройда йигилган барча аъёнларга қ а тт и қ те га д и . Ю қорида 
н о м и з и к р қ и л и н г а н Э р о н т а р и х ч и с и О д а м и я т н и н г
таъ ки д лаш и ч а, бунга сабаб бўлган н арса ш у э д и к и , “ Х ива хони 
ўз хатида Э р о н ш о ҳ и га худди т е н г ҳ у к м д о р л а р д е к м уом ал а 
қ и л г а н , ў з и н и м у с т а қ и л д а в л а т н и н г ҳ у к м д о р и с и ф а т и д а
тутганди. Бу эса М уҳамм ад Т а қ и х о н , я ъ н и А м ири К а б и р н и н г 
реж аларига зид бир ҳол э д и ” 2. “ Т ари хи м унтазам и Н о с и р и й ” 
м уаллиф и бу воқ еан и баён этар э к а н , ш оҳ ҳукум ати н и н г Х ива 
элчи си келтирган м актубдан бўлган н о р о зи л и ги саб аб л ар и н и
янада к е н гр о қ изохлаш га ҳаракат қ и л ад и . У н и н г ёзи ш и ч а, Хива 
х о н и н и н г Э рон ҳукм дорига бу тарзд а м уом алада бўлиш и қарам 
ҳ о ки м л и к ва ол и й ҳ о к и м и ят ўртасидаги қ о н у н -қ о и д а л а р га хи-
/. 

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish