Ўзбек дипломатияси тарихидан

1. Уша асар, 324-бет.
2. Уша асар, 323-бет.
3. “Узбекистан адабиёти ва санъати
 ", 
1993 йил 28 май.
68

---

б и л а н А м и р Т ем ур ў зи н и н г м у су л м о н и м п е р и я с и ҳукм дори 
си ф атида д и н и й м асалалар ю засидан м узокаралар олиб бориш
нияти йўқлигини билдириш б и л ан бир қаторда, насроний эъти- 
қодга оид ўз х и зм атк о р и н и н г (эл ч и с и н и н г) бу соҳада умуман 
ҳеч қандай ҳақ-ҳуқуққа эга эм асл и ги н и ҳам алоҳида қайд этган. 
А й ри м т а д қ и қ о т ч и л а р н и н г, м а с а л а н , И .И . У м н я к о в н и н г “ бу 
н арса А м ир Т ем ур ва у н и н г а ъ ё н л а р и н и н г ф и к р и бўлм асдан, 
а р х и е п и с к о п н и н г ўзи то м о н и д а н м актубга қ ў ш и л га н '’1, деган 
ф и к р и н и с и р а қ у в в а тл а б б ў л м а й д и . Ч у н к и э л ч и с и ф а т и д а
ю б о р и л ган м онах Ж ан б у н д ай э р к и н л и к к а йўл қ ў й и ш и ақл 
бовар қилм айдиган бир ҳолдир. А м и р Т ем урн и н г ислом ди н и
ҳ и м о я ч и с и с и ф а т и д а ю р ги зг а н и ч к и ва т а ш қ и с и ё с а т и н и н г 
иф одаси тарзида бу жумла атайлаб ан а ш у м актубнинг б о ш д ан о қ 
ўрин олганлигига шубҳа б ўлиш и м ум кин эмас.
А мир Темурга бўйсуниш ни истам аган ва ундан қочиб Боязид 
Й илдирим саройида паноҳ топган туркман сардори Қ ора Ю суф 
масаласида ҳам ислом ди н и нукдаи назаридан ёндаш илган. Аслида 
бундан А м ир Темур ўз сиёсий ва ҳарбий мақсадларини амалга 
ош и р и ш учун гоят зукколик б илан ф ойдаланган. Натижада Крра 
Ю суф масаласи унинг билан турк султони ўртасидаги эн г чигал 
муаммолардан бири дараж асига кўтарилади, чунки С оҳибқирон- 
нинг бу борадаги талабини Б оязид баж ариш дан бош тортади. Амир 
Темур Боязидга йўллаган қатор мактубларида Қ ора Ю суф ни ўз 
ю ртида м усулм он қ о н у н -қ о и д а л а р и н и оёғ ости қи л ган л и кд а, 
қ а р о қ ч и л и к йўлига ўтиб, М а к к а га бораётган ҳож илар карвон - 
л а р и н и тал а га н л и к д а ай б л а й д и ва б ундай ш ах сн и н г, Қ уръон 
о я т л а р и д а к ў р с а т и л га н и д е к , о ғ и р ж а зо га м у стаҳ и қ э ти л и ш и
лози м ли ги н и таъкидлайди. “ Қ ора Ю суф йўлтўсарлардан бўлган- 
л и ги ва неча м ар тал ар ҳ о ж и л а р н и ғорат қ и л га н л и ги , ислом
м ам лакатларида талон-торож қи л и б ф и тн а қўзғотганлиги учун, 
- деб ёзган эди С оқибқирон бу қакда Боязидга юборган ўз мактуб- 
ларидан бирида, - умумхалқ ҳузурида дорга осилиш и керак, токи 
ўзга м у ф с и д л ар га и б р а т б ў л г а й 2. Бу ерда ан а ш ундай “д и н и
ислом ни ғорат қ и л ган ” бир к и м с ан и ўз паноҳида сакдаган ҳукм-
/. 
Умников И. И. Международные отношения Средней Азии в начале XV
в. Сношения Тимура с Византией и Францией. Труды Узбекского
Университета. Самарканд. Вып. 61, 1956. с.-180.
2. Шомий. “Зафарнома
 ”, 
289-бет.
69

---

д о р н и н г ҳам шу гуноҳга ш е р и к б ў л и ш и , и сл ом қ о н у н -қ о и - 
даларига хилоф йўл тутаётганлигига ҳам ш аъм а қи л и б ўтилади.
А м и р Т е м у р н и н г М и ср м ам л укл ари б и л ан о л и б б о р ган д и п ­
л о м а т и к ёзиш м аларида худди шу д и н и й м асалаларни ҳисобга 
олган ҳолда сал б о ш қ а ч а р о р қ йўл гутгани кўзга таш лана;
1
и. Гап 
ш ундаки, мўғуллар 1258 йилда Багдодни эгаллаб, А ббосийлар 
халиф алигига хотима бергач, ислом дунёси (сун н и й л ар) ўзлари- 
ни н г ягона руҳоний раҳнам олари - халиф аларидан жудо этилади- 
лар, ўш а пайтларда Бағдоддан К рҳирага келган қочоқлардан бири 
ўзини сўнгги х ал и ф ан и н г ам аки си деб эълон қилади. Бу даъво 
кўп ҳам иш ончли бўлмаса-да м ам луклар ислом дунёсида