Ўзбек дипломатияси тарихидан

у з
сиёсий 
м авқеларини мустаҳкамлаш м ақсадида уни қабул қиладилар ва 
ш ундан бош лаб К рҳирада А б б о си й л ар н и н г вакиллари мамлук 
султонлари ҳузурида ислом о л а м и н и н г бош д и н и й раҳнам оси 
си ф атида қарор топадилар. У лар м амлук султонлари учун атроф
м а м л а к а т л а р н и қўлга о л и ш д а м а ъ н а в и й т а я н ч в а з и ф а с и н и
ўтайдилар. М амлук Бейбарс (1260-1277) д аврида А ф р и ка қитъа- 
сидаги Л и ви я ва Б арка, сўнгра Н убия М исрга қўш иб олинади. 
Ш унингдек, м амлук султонлари М акка ва М адина ж ойлаш ган 
Ҳ и ж о з устидан ҳам ўз ҳ у к м р о н л и к л ар и н и ўрнатадилар. А м ир 
Тем ур М иср билан бўлган ўз м улоқотларида ан а ш у ф актл арн и
эътиборга олиш га м аж бур эди. У Бағдодни қўлга ки ри тар экан , 
М и с р б и л ан ўз с а р ҳ а д л а р и н и н г т у т а ш г а н и н и ҳ и с о б га о л и б , 
Б арқуққа 1393 йил б о ш и д а “ п од ш о ҳ о н а туҳф ал ар ва ҳадялар 
б и л а н ” “ С ова ш аҳрининг м аш ойихларидан ва қ ад и м и и й хона- 
донларидан бўлган аслзода ва ш ари ф бир ки ш и н и элчи си ф ати д а” 
й ў л л а й д и . А м и р Т е м у р М и с р с у л т о н и г а ё з г а н м а к т у б и д а : 
“ ҳ а м с о я л и к ҳаққи га р и о я қ и л и б , д ў стл и к э ш и г и н и о ч а й л и к , 
токи бундан буён ҳар и кки том он д ан элчилар б ори б келиб тур- 
си н л ар, ҳар икки м ам лакат савдогарлари учун йўл оч и б қўйилсин 
ва бу м аъни хал қ о сой и ш тали гига ва й ў л л арн и н г эм и н л и ги га 
сабаб б ў л си н ” , деган сўзларни битган эди. А м м о эл ч и л и к Ш ом 
ҳудудига етгач, ҳеч қандай сабаб си з элчи ва у н и н г ҳамм а муло- 
зим лари тиғдан ўтказилади. А й н и вақтда, Б ар қ у қ н и н г ф арм он и га 
м увоф иқ, ўзаро тўқнаш увда қўлга тўш ган А м ир Т ем у р н и н г яқи н
а ъ ё н л а р и д а н би ри О т л а м и ш ' К рҳи рага о л и б к е ти л и б , банди
/. 
Ибн Арабшоҳуни Амир Темурнинг қариндоиш деб таърифлайди. Ҳар
ҳолда Отламиш Соҳибқиронга энг яқин, у билан уруғдош барлос бекларидан
бири бўлса керак. 1405 йилда Темур Ўтрорда вафот этганда, унинг валиаҳди
70

---

зи н д он этилади. Бу вакдда А м ир Темур о ч и кд ан -о ч и қ Барқуққа 
қарш и ҳарбий куч б илан т а зй и қ кўрсата олмас эди. У бую к стратег 
сиф атида бунинг учун қулай ф урсат етилм аганини яхш и биларди. 
Ч ун ки Б ар қ у қ А м и р Тем урга қарш и Б оязи д Й и л д и ри м билан 
и тти ф о қ тузган, агар ўзаро муҳораба бош ланса, ун и н г анъанавий 
ш ериги О лтин Ўрда ҳам Темур лаш карларига орқадан зарба бери ­
ш и м ум ки н эди. Ш у н и н г учун А м ир Т ем ур ўзига етказилган 
о зо р н и в а қ т и н ч а о р қ а га таш л аш га м аж бур бўлади ва султон 
Б арқуқни ф ақат қ а г г и қ огоқлантириш билан чекланади. Ш о м и й - 
н и н г ёзиш ича, у Рум чегараларидан ўтиб, М алотияга келганда 
М иср султонига я н а элчи ю боради ва “ М ен бегона л аш кар н и
Ш ом ерларига к и р и ти ш н и хохлам айм ан, си зл ар бундан о р ти қ
жаҳл м ақом ига қадам босманглар, ам ир О тлам иш ни тезлик билан 
ю боринглар, токи м ен элчини ўлдирганингиз гуноҳидан ўтаман 
ва д и ёри н ги зн и салом ат қол д и рам ан ” 1, деган м азм унда мактуб 
йўллайди. Аммо бу мактубга ҳам ижобий жавоб бўлмайди. Бу орада 
А м ир Темур 1394 йилда тўсатдан ўз суворийлари ж иловин и орқага 
буришга ф арм он беради. Буни кўпгина ғарб тадқиқотчилари “Темур 
1394 йилда м ам луклар ихтиёридаги С урия ерлари том он йўлга 
ч и ққан д и . А м м о у м ам лук султон Б ар қ у қ қ ў ш и н и д ан қўрқиб, 
бирдан ш арққа ч ек и н и ш га мажбур бўлди” , деб изоҳлайдилар2. 
Аслида А м ир Темур, ю қорида таъкидланганидек, бу вақгда М исрга 
қарш и муҳораба м айдонига чиқм оқчи эм ас эди. Т ўқнаш ув учун 
етарли ва асосли сабаб бор эди, ам м о кулай ф урсат ва ш ароит 
й ўқ эди. Ш унинг учун ҳам у мамлуклар билан бўладиган ж ангни 
орқага таш лаб, Ҳ и н д и стон саф арига отланади. У Ҳ и н д и стон ю ри- 
ш и д ан қ ай тгач , м ам л у к л ар қукм рон л и ги д аги сарҳадларга ўзи 
учун кулай бўлган я н ги вазиятда ю риш б о ш л ай д и , тез орада 
й и р и к ш аҳарлардан Ҳ алаб ва Д ам аш қн и қўлга киритади. М иср 
султони Ф араж то р -м о р қи л и н и б , бу ж ой л арн и ўз ҳолига таш лаб 
Қоҳирага қочади.
Ю қорида таъкидланганидек, М иср мамлукларига қарш и ую ш -