ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

halatına qaytarıwshı kúsh payda bolatuǵın teńsalmaqlılıqqa 
turaqlı 
teńsalmaqlılıq
 delinedi
(52-
a
súwret).
Dene teńsalmaqlılıq halatınan shetke shıǵarılǵanda onı teńsal­
maqlılıq halatınan jáne de kóbirek uzaqlastıratuǵın kúsh payda bola­
tuǵın teń salmaqlılıqqa 
turaqsız teńsalmaqlılıq
 delinedi 
(52-
b
súwret).
a
) 
b
) 
d
)
52-súwret.

---

86
Dene teńsalmaqlılıq halatınan shetke shıǵarılǵanda onıń halatın 
ózgertetuǵın hesh qanday kúsh payda bolmasa, 
bul parıqsız teń 
salmaqlılıq
 delinedi
(52-
d 
súwret).
Mınaday tájiriybe ótkereyik. Fizika sabaqlıǵın alıp, onıń astına 
sızǵıshtı qoyayıq. Sızǵıshtıń bir ushınan ásten kótere baslayıq 
(53-
a
,
 b
súwret). Sonda sızǵısh stol menen belgili bir múyeshti 
payda etkende kitap awdarılıp túsedi. Demek, deneniń teń salmaq-
lılıqta bolıwı tayanısh halatına da baylanıslı eken.
a
) 
b
) 
d
)
53-súwret.
Tayanısh maydanına iye bolǵan deneniń awırlıq orayınan ótkerilgen 
vertikal sızıq tayanısh maydanınan shıǵıp ketse, dene awdarıladı 
(53-
d
súwret).
Demek, tayanısh maydanı qansha úlken bolsa, teńsalmaqlılıǵı 
sonsha turaqlı boladı.
1. Massa orayı degende neni túsinesiz?
2. Denelerdiń massa orayı ámelde qalay anıqlanadı?
3. Eki birdey tórtmúyeshlik kórinisine iye bolǵan deneden biriniń 
orayı tayanıshtan esaplaǵanda biyiklew boldı. Bul denelerdiń 
qaysı biriniń teńsalmaqlılıǵı turaqlı boladı?
4. Diywalǵa oń tárepińiz benen súyenbesten jabısıp turıń. Endi 
shep ayaǵıńızdı kóteriń. Usı halatta qala alasız ba? Nege?
5. Ne sebepten kópshilik adamlar júrgende qolın siltep júredi?

---

87