ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ



Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/133
Sana14.07.2022
Hajmi8,97 Mb.
#796852
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   133
Bog'liq
Fizika 6-klass

Tutas ıdıslar
ǵ
a tiyisli formulanı kórsetiń.
A) 
p=
ρ
gh
. B) 
F=
ρ
s
gV
j
. C)
h
h
1
2
2
1
=
ρ
ρ

D) 
A= mgh. 
JUWMAQLAWSHÍ SÁWBET
Bunda Siz II bapta úyrenilgen temalardıń qısqasha juwmaǵı menen 
tanısasız.
Kúsh
Denelerdiń óz ara tásirinde tezliklerin yaki kórinisin 
ózgertetuǵın sebep. Kúsh birligi Nyuton (N)
Mexanikalıq 
qozǵalıs
Denelerdiń keńislikte jaylasqan ornınıń waqıt ótiwi menen 
basqa denelerge salıstırǵanda ózgeriwi. Mexanikalıq qozǵalıs 
túrleri: ilgerilemeli, aylanbalı, terbelmeli. Íqtıyarlı teń waqıtlar 
ishinde tuwrı sızıq boylap birdey aralıqqa kóshiwine tuwrı 
sızıqlı teń ólshewli qozǵalıs delinedi. Hár túrli aralıqqa 
kóshetuǵın bolsa, teń ólshewsiz qozǵalıs delinedi.
Tezlik
Waqıt birligi ishinde basıp ótilgen jol: 
υ
=
s
t

s
– basıp ótilgen 
jol, 
t
– waqıt. Tezlik birligi 
metr
sekund
m
s








.
Traektoriya
Deneniń háreket dawamında keńislikte qaldırǵan izi.
Materiallıq 
noqat
Kórinisi hám ólshemleri esapqa alınbaytuǵın fizikalıq dene.
Dinamometr Kúshti ólshew ásbabı. Islew principi boyınsha mexanikalıq, 
gidravlikalıq, elektrlik túrlerge bólinedi.
Sanaq denesi Qarastırılıp atırǵan qozǵalıs ushın qozǵalmaytuǵın dene. 
Qalǵan denelerdiń qozǵalısı usı denege salıstırıp úyreniledi.
Tárezi
Denelerdiń massasın anıqlaytuǵın ásbap. Islew principi boyın-
sha iyinli, prujinalı, gidrostatikalıq hám t.b. túrlerge bólinedi.


81
Basım
Betke perpendikulyar baǵıtlanǵan kúshtiń sol maydanǵa 
qatnası menen ólshenetuǵın shama: 
p
F
S
=
, XBS da birli-
gi – Paskal (Pa). Onnan basqa millimetr sınap baǵanası, 
normal atmosfera birliklerinde de ólshenedi. Normal atmos-
fera basımı 1 atm = 760 mm. sın. baǵ. = 101325 Pa.
Awırlıq kúshi Deneni Jer ózine tartatuǵın kúsh.
Gidrostati-
kalıq basım
Suyıqlıqtıń ıdıs túbine beretuǵın basımı: 
p=

gh;
ρ
 
– suyıqlıq tıǵızlıǵı;
h
– suyıqlıq baǵanası biyikligi.
Tutas ıdıslar Tómengi jaǵınan suyıqlıq ótetuǵın tútikshe menen tutasqan 
ıdıslar. Birdey suyıqlıq quyılǵan tutas ıdıslarında suyıqlıq 
qáddileri teń boladı. Vodoprovod sisteması, chaynikler oǵan 
mısal bola aladı.
Paskal 
nızamı
Suyıqlıq yaki gazge berilgen sırtqı basım barlıq tárepke 
ózgerissiz 
jetkerip 
beriledi. 
Paskal 
nızamı 
tiykarında 
gidravlikalıq presler isleydi. 
F
F
S
S
2
1
1
2
=
,
S
1
hám 
S
2
– prestegi kishi hám úlken porshenler maydanları, 
F
1
hám 
F
2
prestegi kishi hám úlken porshenlerdegi kúsh.
Manometr
Suyıqlıq hám gazlardaǵı basımdı ólsheytuǵın ásbap.
Barometr 
Atmosfera basımın ólsheytuǵın ásbap. Suyıqlıq baromet-
rlerinde suyıqlıq baǵanasınıń basımı atmosfera basımı menen 
teńlestiriledi. Suyıqlıqsız (aneroid) barometr juqa metall 
qutınıń basımı tásirinde qısılıwına tiykarlanıp isleydi.
Atmosfera 
basımı
Jerdi qorshap turǵan hawa qabıǵınıń Jer betine hám onda 
jaylasqan barlıq predmetlerge túsiretuǵın basımı. Teńiz 
qáddinen baslap ólshenedi. Ondaǵı basım 101360 Pa yaki 
760 mm. sın. bag. na teń. Biyikliktiń artıwı menen kemeyip 
baradı.
Arximed 
kúshi
Suyıqlıq yamasa gázge batırılǵan deneni suyıqlıq yaki gaz 
tárepinen joqarıǵa kóteriwshi kúsh 
F
A


s
V

g

F
A
– Arximed 
kúshi; 

s
– suyıqlıq tıǵızlıǵı; 
V
d
– deneniń suwǵa batqan 
bóleginiń kólemi; 
g
= 9,81
N
kg
.
Mexanikalıq 
jumıs
Turaqlı 
F
kúsh tásirinde dene kúsh baǵıtında 
s
aralıqqa 
jılısıwında 
F
 · 
s
kóbeymesi menen anıqlanatuǵın shama.
A
=

 · 
s
. Jumis birligi Djoul (Dj).


82
Energiya
Denelerdiń jumıs orınlay alıw qábiletin sıpatlaytuǵın shama. 
Onıń mexanikalıq, jıllılıq, elektr, jaqtılıq, atom energiyası 
sıyaqlı túrleri bar. Energiya birligi Djoul (Dj). Mexanikalıq 
energiya eki túrde potencial hám kinetikalıq energiya kórin-
isinde júzege: keledi. 
E
mgh E
p
k
m
=
=
;
υ
2
2
.
Quwatlılıq
Orınlanǵan jumıstıń usı jumıstı orınlaw ushın ketken 
waqıtqa qatnası menen anıqlanatuǵın fizikalıq shama. 
N A
t
=
. Quwatlılıq birligi 1 W (Watt).
2-keste
 

Tezligi,
km/saat

Tezligi, 
km/saat
1
Tasbaqa
0,5
13
Kenguru
48
2
May qońızı
11
14
Jirafa
51
3
Shıbın
18
15
Qasqır
55–60
4
Pal hárre
25
16
Qarlıǵash
54–63
5
Shımshıq
35
17
Qoyan
60
6
Iynelik
36
18
Kepter
60–70
7
Ala kit
38–40
19
Lashın
64–77
8
Akula
40
20
Arıslan
65
9
Ayıw
40
21
Qılısh-balıq
80
10 Afrika pili
40
22
Afrika túyequsı
80
11 At
46
23
Kiyik
95
12 Suwın
47
24
Qaplan
112

Xalıqaralıq birlikler sisteması qabıl etilmesten burın shamalar 
insan denesiniń ólshemleri menen salıstırıp ólshengen. Mısalı, 
Orta Aziyada 
gez
dep atalatuǵın uzınlıq birligi úsh usılda anıqlanǵan. 
1) sozılǵan qol barmaqlarınıń ushınan qol iynine shekem bolǵan 
aralıq; 2) qaptalǵa sozılǵan qol barmaqlarınıń ushınan kókirek 
ortasına yaki murın ushına shekem bolǵan aralıq; 3) qaptalǵa 
sozılǵan qol barmaqlarınıń ushınan ekinshi iyinge shekem bolǵan 
aralıq. 

Download 8,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish