ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

1 gez 
(Xorezm, jer ólshewde) 
≈
 106–107 sm; 1 gez 
(Xorezm, 
gezleme ólshewde) 
≈
 61 sm 1 gez 
(Buxara, qurılısta) 
≈
79 sm; 1 gez 
(Samarqand, Tashkent, Ferǵana) 
≈
 68,6–70,7 sm.

---

83
DENELERDIŃ
TEŃSALMAQLÍLÍǴÍ
ÁPIWAYÍ MEXANIZMLER
III
BAP
Bul bapta Siz:
– denelerdiń massa orayı hám 
onı anıqlaw;
– teńsalmaqlılıq túrleri;
– kúsh momenti, rıchag;
– ápiwayı mexanizmler: blok, 
qıya tegislik, vint, sına hám 
shıǵırıq;
– ápiwayı mexanizmlerde 
orınlanǵan jumıslar;
– mexanizmlerdiń paydalı jumıs 
koefficienti;
– mexanikanıń «altın qádesi» 
menen tanısasız.

---

84
KIRISIW SÁWBETI
Áyyemgi dáwirlerden berli insan óz miynetin jeńillestiriw jolların 
izlestiredi. Qurılıslar alıp barıwda awır tirekler, jonılǵan mramor 
taslardı jılıstırıw, kóteriw ushın hár túrli mexanikalıq qurılmalardan 
paydalanıp kelgen. Úsh mıń jıl burın áyyemgi Mısırda piramidalar 
qurılısinda awır tas plitalardı rıchaglar járdeminde bir orınnan ekinshi 
orınǵa jılıstırǵan hám ádewir joqarıǵa kótergen. Kóplegen jaǵdaylarda 
awır júkti qanday da bir biyiklikke kóteriwdiń ornına onı usı biyiklikke 
qıya tegislik boyınsha domalatıp yaki súyrep alıp shıqqan. Samarqand 
hám Buxara qalalarında minaralar, medreseler, saray hám meshitler 
qurılısında júklerdi bloklar, shıǵırıqlar járdeminde kótergen.
Turmısta, zavodlarda úlken-úlken metall taxtalardı kesetuǵın, 
shtamplaytuǵın 
stanoklarda, 
kóteriwshi 
kran, 
jer 
qazatuǵın, 
tegisleytuǵın mashinalarda da ápiwayı mexanizmler bar. Bunday 
mexanizmler zamanagóy audio hám video apparaturalar, quramalı 
avtomatlarda da ushırasadı.
Ápiwayı mexanizmler jumısı menen tanıssańız, quramalı mashinalar 
dúzilisin túsiniwińiz ańsat boladı.