ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

34-TEMA
MEXANIZMLERDEN PAYDALANÍWDA
JUMÍSLARDÍŃ TEŃLIGI
Joqarıda kórip ótilgen barlıq mexanizmler qanday da bir jumıstı 
orınlawda paydalanıladı. Olarda mexanizmlerdiń kúshten utıs beriwi 
haqqında aytıp ótildi. Qızıǵı, olardıń qaysıları jumıstan utıs beredi 
eken? Yaki hámmesi me?
Bunı qıya tegislik mısalında kórip óteyik. Qıya tegislik boylap júkti 
kóteriwde 
F
F
h
s
1
2
=
bolatuǵını kórsetilgen edi. Bunda júkti kóteriwde 
kishi kúsh talap etiletuǵınlıǵı esabınan kóp jol basıw zárúr boladı 
(66-súwret). Sebebi 
s
aralıq 
h
tan úlken:
F
1
 · 
s 
=
 F
2
 · 
h.
Bunnan júkti qaysı jol menen joqarıǵa alıp shıqsaq ta, orınlanatuǵın 
jumıslardıń teń bolatuǵınlıǵı kelip shıǵadı. Demek, 
qıya tegislik 
jumıstan utıs bermeydi
. Bálkim, rıchag jumıstan utıs beretuǵın shıǵar? 
67-súwretten rıchagtıń kishi iyinine qoyılǵan júkti 
s
2
aralıqqa jıljıtıw 
ushın úlken iyinge qoyılǵan 
F
1
kúsh 
s
1
aralıqtı ótiwi kerek ekenligi 
kórinedi. Demek, rıchagta da kúshten alınatuǵın utıs aralıqtan 
uttırıw esabınan boladı eken. Bul halda 
F
F
s
s
2
1
1
2
=
boladı (67-súwret). 
Orınlanǵan jumıs ushın 
F
1
s
1
= 
F
2
s
2
yaki 
A
1
= 
A
2
. 
Rıchag ta basqa 
mexanizm sıyaqlı jumıstan utıs bermeydi
. Rıchag nızamı ashılǵannan 
soń júdá ruwxlanıp ketken Arximed «Maǵan tayanısh noqatın beriń, 
men Jerdi kóteremen» dep aytqanlıǵı haqqında ápsana bar. Teoriyalıq 
jaqtan alǵanda júdá uzın iyinli rıchag penen Jerdiń awırlıǵına teń 
kúshti payda etiw múmkin. Lekin rıchagtıń kishi iyinli ushı Jerdi 1 
sm ge kótergende, úlken iyinli ushı kosmosta sonday bir úlken sheńber 
doǵasın ótiwi kerek boladı, bunıń ushın Arximed 1 m/s tezlik penen 
júretuǵın bolsa, million jıl kerek bolar edi!

---

94
66-súwret.
67-súwret.
68-súwret.
Tap usınday jol menen qozǵalmalı blok ta 
jumıstan utıs bermeytuǵının dálillew múmkin. 
Bunda júkti 
h
biyiklikke kóteriw ushın bloktan 
ótken arqannıń ushın 2
h
aralıqqa kóteriw zárúr 
boladı (68-súwret). Qozǵalmalı blokta kúshten 
2 ese utıs alınsa da, aralıqtan 2 ese utqızıladı. 
Nátiyjede qozǵalmalı blok ta jumıstan utıs 
bermeydi.
Usıǵan uqsas jollar menen basqa ápiwayı 
mexanizmler de jumıstan utıs bermeytuǵınlıǵın 
dálillew múmkin.