ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

qozǵalmalı blok 
delinedi (59-súwrette 
2
). 
Qozǵalmas blokta júk ushın kúsh iyini 
AO
aralıq. 
F
kúshtiń iyini 
OB
aralıq boladı (60 
a
-súwret). Olar teń bolǵanlıqtan 
F
kúsh júk awırlıǵına 
teń boladı. Sol sebepli qozǵalmas blok kúshten utıs bermeydi. 
Qozǵalmas blok kúshtıń baǵıtın ózgertip beredi.
59-súwret.
 a
) 
b
)
60-súwret.

---

91
Al, qozǵalmalı blokta aylanıw kósheri 
O
noqatqa tuwrı keledi (60, 
b
-súwret). Sonlıqtan júk ushın iyin 
OA
aralıqtı, 
F
kúsh ushın iyin 
OB
aralıqtı quraydı. 
OA
= 
R
, 
OB 
= 2
R
bolǵanlıqtan (
R 
– dońǵelek radiusı) 
F
· 
2
R
= 
mg
· 
R
boladı. Bunnan
F
mg
=
2
.
Qozǵalmalı blok kúshten eki ese utıs beredi. Qozǵalmalı hám 
qozǵalmas bloklardan bir neshewi óz ara jalǵansa, ol 
polispast
dep 
ataladı. Polispastta 
n
qozǵalmalı blok qatnassa, kúshten 2 
n
ese utıw 
múmkin boladı.
Qıya tegislik. 
Nárse salınǵan bochkanı mashinaǵa júklewde qıya 
tegislikten domalatıp shıǵarıw ańsat (61-súwret). Bunda 
F
kúsh awırlıq 
kúshiniń bir bólegin quraydı:
F
mg
h
s
=
⋅
.
61-súwret.
Vint. 
Mashinalardıń ballonı tesilip qalǵanda, onı almastırıw ushın 
«domkrat» dep atalatuǵın vintli kótergishten paydalanıladı. Onıń 
islew principin 62-súwrettegi vintten túsiniw qıyın emes. Úydegi gósh 
maydalaǵıshta, mekteptegi aǵash hám temirshilik ustaxanalarındaǵı 
«tiski» (qısıp uslaǵısh)de de vintten paydalanıladı.
Sına. 
Mámleketimizdiń ayırım jerlerinde bolajaq kúyewlerdi sınaw 
maqsetinde olarǵa domalaq aǵashtı otın etip maydalawdı usınıs etken 
dep aytadı. Usınday jaǵdayda «sına» qolaylı boladı. Sına aldı tárepinen 
qaralsa, úshmúyeshlik kórinisinde bolǵan dene bolıp, ol domalaq 
aǵashqa súwrette kórsetilgendey etip qoyılıp, joqarısınan urıladı 
(63-súwret).
Shıǵırıq. 
Bul ápiwayı mexanizmnen kóbinese qudıqlardan suwdı 
kóterip alıwda paydalanıladı (64-súwret). Shıǵırıqta arqan oralatuǵın 
baraban radiusı 
r
, onı aylandırıwshı tutqanıń uzınlıǵı 
R
bolsa, 
qurılmanıń kúshten beretuǵın utısı