ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

. Bimetall plastina.
72-súwrette bir-birine toytarıp bekitilgen 
eki – mıs hám temir plastina keltirilgen.
Bul plastinada mıs hám temir ıssılıqtan hár túrli keńeyedi. Bunday 
plastina qızdırılsa, plastina temir tárepke, suwıtılǵanda mıs tárepke 
iyiledi. Plastina júdá joqarı temperaturaǵa shekem ısıtılsa, yaki tómen 
temperaturaǵa shekem suwıtılsa ne boladı? Bul haqqında oylap kórıń.
Onıń geypara qollanılıwları haqqında toqtap ótemiz. Úyde 
qollanılatuǵın suwıtqısh yaki elektr utyuginiń islewine názer salatuǵın 
bolsaq, suwıtqısh belgili bir waqıt islegennen keyin toqtaǵanın, utyug 
te qızǵannan soń qızıl shıraǵınıń óshkenligin kóremiz. Sebebi, olarda 
bimetall plastinkalı toktı úzip-jalǵaytuǵın qurılma bar. Onıń islew 
principi 73-súwrette korsetilgen.
tok
jalǵawshı
kontakt
jıllılıq
73-súwret.
2. Súwdıń ıssılıqtan keńeyiwi haqqında. 
Suw menen ótkerilgen 
tájiriybeler suwıtıw barısında dáslep onıń kólemi kemeyip baratuǵının 
kórsetedi. Temperatura 4
o
C (úy termometri menen ólshenedi, bul 
haqqında keyingi temada tolıq aytıladı) qa barǵanda kemeyıwı toqtaydı. 
Suwıtıw dawam ettirilse, endi onıń kólemi kerisinshe artıp baradı. 
Bul process suw muzlaǵanǵa shekem dawam etedi. Demek, 4
o
C da 
eń úlken tıǵızlıqqa iye boladı eken. Usı qubılıs boyınsha kóllerde qıs 
payıtında súwdıń ústingi beti muzlaydı. Al, kóldiń túbinde 4
o
C lı suw 
boladı. Eger suw suwıwı nátiyjesinde bir qálipte muzǵa aylanǵanǵa 
shekem kólemi kemeyip kelgende edi, kóldegi yaki suw saqlaǵıshlardaǵı 

---

106
suw túbinen tap ústingi betine shekem muzǵa aylanar edi. Onda bul 
payıtta tirishilik te toqtap qalar edi.
1. Qalıń diywallı stakan júqa diywallı stakanǵa qaraǵanda ıssı 
suw quyılǵanda tezirek sınadı? Ne ushın?
2. Suyıqlıq hám gazlardıń ıssılıqtan keńeyiwinen qay jerlerde 
paydalanıw múmkin?
3. Benzin litrlerde ólshep satıladı. Onı kúnniń qaysı waqtında satıp 
alıw paydalı?