ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Másele sheshiw úlgisi
Shaqmaq shaqqanınan 3 sekund ótkennen keyin gúldirmama dawısı 
esitildi. Shaqmaq payda bolǵan bult sizden shama menen qansha 
uzaqlıqta?
B e r i l g e n:
F o r m u l a s ı:
S h e s h i l i w i:
t
= 3 s.
u
t
= 340 m/s
l
= 
u
t
 
·
 t
Jaqtılıq tezligi úlken bol-
ǵanlıqtan, onıń jetip keliw 
waqtın esapqa almaymız.
l
= 340 m/s 
·
3 s = 
= 1020 m 

1 km.
Juwabı: l

1 km.
Tabıw kerek:
l
= ?
1. Ne ushın dawıstı háwlige qaraǵanda bólmede esitiw ańsatıraq?
2. Suw astında bolǵan eki suw astı kemesi bir-biri menen qalay 
baylanıs jasawı múmkin.
3. Jańǵırıq zıyanlı bolǵan halatlardı ushıratqansız ba?
4. Insanǵa ne ushın eki qulaq kerek?
•
Jańǵırıq eń kóp ret qaytalanatuǵın orınlar: Angliyadaǵı 
Vudstok qorǵanında 17 ret, Galbershtatqa jaqın jerdegi Deren-
burg qorǵanı qaldıqlarında 27 ret, Adersbax (aldınǵı Chexoslo vakiya) 
qa jaqın jerde 7 ret, Milanǵa jaqın jerdegi qorǵanda 40–50 ret. 
Jańǵırıqtıń payda bolıwı seske de baylanıslı. Balalar hám hayallardıń 
joqarı tondaǵı hawazı erlerdiń hawazına qaraǵanda kóbirek jańǵırıq 
payda etiwi múmkin. Eń qolaylısı qoldı shappatlaw.

---

165
•
Duńyanıń kóplegen jerlerinde imaratlar sonday etip qurılǵan 
bolıp,‚ onıń belgili bir jerinde sıbırlap sóyleseńiz, ol onnan ádewir 
uzaqta qattı esitilgeń. Siciliya atawında qurılǵan Jirgenti shirkewinde 
usı qásiyettiń bolǵanlıǵı kóplegen jánjelge alıp kelgen. Sebebi, 
tosattan shirkewdiń tap usı jerine táwbe ziyarat esitiwshiler jaylasqan. 
Shirkewdiń basqa jerinde onı basqalar da esitken.