ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

arxitektura akustikası 
dep ataladı. 
Jaqsı joybarlastırılǵan teatr zallarında, saxnada sıbırlap aytılǵan dawıs 
zaldıń qálegen jerinde esitiledi. Bul binanıń pátigine qaralatuǵın bolsa, 
onıń kórinisi ishi bos máyek qabıǵına uqsap qurılǵan boladı. Sonda 
saxnadan shıqqan ses oǵan urılıp, zaldıń qálegen jerine birdey aralıqtı 
ótip, jetip baradı. Bunday zallardıń tamashagóy otıratuǵın, júretuǵın 
hámme jerlerine olar tárepinen shıǵarılatuǵın shawqımlardı jutatuǵın 
materiallar qaplanadı.
Ámeliy tapsırma
58-temada keltirilgen «telefon» dı shırpı qutısı hám shóplerinen 
paydalanıp jasań. Jiptiń qanday uzınlıǵında baylanıs jetkilikli 
bolıwın anıqlań. Dawıstıń sapasınıń jiptiń kerilgenligine 
baylanıslı ekenligine itibar beriń.
1. 
Kóplegen qapılardı ashqanımızda skripka dawısına uqsas ses 
esitiledi. Bunı qalay túsindiriw múmkin?
2. Kóp qabatlı úyde jasaǵanda gilemdi qaysı diywalǵa ildiriw 
paydalı?

---

167
3. Islep turǵan mashina dvigateliniń dawısın esitip, onıń 
mexanizmleriniń islewi haqqında maǵlıwmat alıw múmkin be?
11­shınıǵıw.
1. Jar tastıń qarsısında turǵan bala dawısınıń jańǵırıǵın 2 s tan 
keyin esitti. Baladan jar tasqa shekem bolǵan aralıq qanshaǵa teń? 
(
Juwabı
: 340 m).
2. 54-temadaǵı kesteden paydalanıp, teplovoz dawısınıń temir jol 
relsleri boyınsha tarqalıw tezligi hawada tarqalıw tezliginen neshe ese 
úlken bolıwın anıqlań.
3. Juwırıw jolınıń finishinde turǵan tóreshi qaysı payıtta 
sekundomerdi iske túsiriwi kerek: start pistoletiniń dawısın esitkende 
me yaki awzınan shıqqan ushqındı kórgende me?
4. Teńizdiń ~
1,5 km tereńligine jiberilgen ultrases 2 s tan soń 
qabıllap alındı. Ultrasestiń teńiz suwındaǵı tarqalıw tezligi neshege 
teń? (
Juwabı
: 1500 m/s).
5
*
. Ses jazıw studiyasında sırtqı shawqımnan qorǵanıw maqsetinde 
diywalǵa eki qabat etip gilem qaqtı. Bunda shawqım neshe ese 
kemeyedi?
6. Jańǵırıqtıń neshe ret esitiliwi nelerge baylanıslı?
7. Esikler ashılǵanda sıqırlaw sestin kemeytiw ushın onıń topsaları 
maylanadı. Bunda ne sebepten shawqım azayadı?
8. Kamerton shaqasınıń uzınlıǵı arttırılsa, onnan shıǵatuǵın sestiń 
qanday parametri ózgeredi?
9. Avtomobil aydawshıları geyde avtomobil ballonına tewip onıń 
qalay jel berilgenligin tekseredi. Ballonnan shıqqan ses ondaǵı hawa 
basımına qalay baylanıslı?
10. Shólde jańǵırıqtı esitiw múmkin be?

---

168