ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Ámeliy tapsırma
Klasta ózińiz otırǵan stoldıń uzınlıǵın sızǵısh járdeminde 
ólsheń.
1­shınıǵıw
1. Tómendegi qubılıslardan qaysıları jaqtılıq qubılıslarına kiredi?
a) metroda poezd háreket etpekte; b) elektr plitasına awqat 
pisirilmekte; c) saydıń shuwıldısı esitilmekte; d) elektr laspochkası janıp 
tur; e) aspanda búrkittiń aylanıwı baqlanbaqta; f) televizorda kino 
kórsetilmekte; g) qırdaǵı qar erimekte.
2. Ólshew lentasındaǵı sızılǵan sızıqshalar sanı 201. Birinshi 
sızıqsha qarsısında 0 sanı, aqırǵısında 100 sm degen jazıw bar. Ásbap 
shkalasındaǵı bóliniwler neshew? Ásbap shkalasınıń dárejesi qanday?
3. 2-súwrette keltirilgen sızǵısh, termometr, sekundomer, menzurka 
shkalasınıń dárejesin anıqlań.
4. Qalayınsha ólshew lentası arqalı túte jiptiń qalıńlıǵın ólshew 
múmkin?
5. Másh yamasa noqat danalarınıń kólemin menzurka járdeminde 
qalay ólshew múmkin?
6. 497 dm di metrlerde kórsetiń.

---

17
I
BAP
Bul bapta Siz:
– zattıń dúzilisi haqqında 
antik dáwir alımları hám 
watanlaslarımız Ar­Raziy, 
Beruniy hám Ibn Sina 
táliymatları;
– molekulalardıń tártipsiz 
qozǵalısı;
– qattı dene, suyıqlıq hám 
gazlardıń molekulyar dúzilisi;
– diffuziya qubılısı;
– massa hám tıǵızlıq shamaları 
menen tanısasız.
ZATTÍŃ DÚZILISI
HAQQÍNDA DÁSLEPKI 
MAǴLÍWMATLAR

---

18
KIRISIW SÁWBETI
Adamlar eń áyyemgi dáwirden baslap átirapında bar bolǵan 
nárseler – terek, tas, topıraq, suwdan hám t.b.lardan paydalanǵan. 
Sońınan paydalı qazılmalardan temir, mıs, gúmis, altın sıyaqlı 
metallardı ayırıp alıwdı úyrengen. Olardı aralastırıp eritip bronza, jez 
sıyaqlı quyılmalardı payda ete baslaǵan. Geypara jaǵdaylarda qılısh, 
qalqan sıyaqlı urıs quralları ushın qattı material kerek bolıp qalsa, 
geyde bezek sıpatında qollanıwǵa (taj, júzik hám t.b.) basqa qásiyetlerge 
iye bolǵan materiallar zárúr bolǵan. Olardı jasaw ushın zattıń dúzilisin 
úyrenip barıw procesinde tábiyatta ushırasatuǵın materiallardı kóbirek 
qollanıp barǵan. Sonıń menen birge insan óziniń toplaǵan bilimlerinen 
paydalanıp, jańa qásiyetke iye bolǵan jasalma zatlardı jaratqan 
(plastmassalar, polimerler hám t.b.). Bunday bilim hám tájiriybege iye 
bolıw ushın insaniyattıń ullı danıshpanları mıńlaǵan jıllar dawamında 
miynet etip, ilimiy izertlewler alıp barǵan.