ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

57-TEMA
SES DEREKLERI HÁM ONÍ QABÍLLAǴÍSHÍLAR
123-súwret.
Sestiń qalay payda bolıwın úyreniw 
ushın tómendegi tájiriybeni ótkereyik 
(123-súwret). Sızǵıshtı alıp, partanıń 
shetine ushın uzın etip shıǵarǵan halda 
qoyayıq. Qalǵan bólegin súwrette kórse-
til gendey qol menen basıp uslayıq. Uzın 
ushınan iyip basıp, soń jiberip qalsaq, 
sızǵıshtıń ushı terbele baslaǵanlıǵın kóremiz. Bunda dawıs shıǵa ma? 
Sızǵıshtıń ushın parta ústine jılıstırıp tájiriybeni tákirarlayıq. Bunda 
dawıs esitiledi. Sızǵıshtıń terbeletuǵın bólegin keltertip barǵan sayın, 
dawıs anıǵıraq esitile baslaydı.
Demek, ses shıǵaratuǵın barlıq dereklerde ne bolsa da bir 
nárse terbeledi eken. Haqıyqatında da radioqalpaqtı 124-súwrette 

---

157
kórsetilgendey etip qoyıp, ústine kishkene jeńil kóbik bólekshelerin yaki 
oyınshıq pistolettiń plastmassa sharsha-oqların qoysaq, ses shıǵarıp 
atırǵanda sekirip turatuǵınlıgın kóremiz.
Ne sebepten uzın sızǵısh terbelip turǵanda biz onıń dawısın 
esitpedik? Bunı túsindiriw ushın terbelisti sıpatlaytuǵın túsinik hám 
shamalardı kirgizeyik.
1. Hár qanday tákirarlanıwshı qozǵalısqa 
terbelmeli qozǵalıs
 
delinedi.
2. 1 sekund dawamındaǵı terbelisler sanına 
terbelisler jiyiligi 
delinedi. 
Jiyilik 
v
háribi menen belgilenedi. Egerde dene 1 sekundta 
1 ret terbeletuǵın bolsa, onıń jiyiligi 
1 Gerc 
(Hz) dep qabıl etilgen. 
1
1
Hz
=
s
.
Insan qulaǵı 16 Hz ten 20000 Hz ke shekem bolǵan seslerdi esite 
aladı. 16 Hz ten kishi jiyilikke iye seslerdi 
infrases 
hám 20000 Hz ten 
úlken bolǵanın 
ultrases 
dep ataydı.
Anıq bir jiyiliktegi ses shıǵaratuǵın ásbapqa