Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

Xiva tumani 15- son maktab. Xorazm viloyat

Inson faoliyati turlarida nazariy bilim va amaliy tajribaning o‘zaro bog‘liqligi dunyoni, bilim haqiqatini bilish muammosini hal qilishda muhim omil hisoblanadi. Nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi birlik shaklida namoyon bo‘ladi: bilish va amaliyot inson harakatining yagona harakatiga qo‘shilishi bilanoq, bilim darhol faollashadi, o‘zgaruvchan harakatlarning ishtirokchisiga aylanadi va yaratuvchiga aylanadi. Haqiqiy nazariy bilimlarni shakllantirish jarayoni amaliyotsiz imkonsizdir. “Gipotezalardan kelib chiqadigan nazariyalar asosli va amalda sinab ko‘rilgan, tushunchalar, xulosalar, g‘oyalar, bloklar, bo‘limlar shaklida ishlab chiqilgan nazariyalar haqiqiy ilmiy bilimlardir" Ushbu ta’rif zamonaviy bilimlar haqiqatining talqinidir.

Zamonaviy metodologiya nuqtai nazaridan nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi to‘g‘risidagi qoidalar pedagogika sohasiga, ta’lim to‘g‘risidagi bilimlarning ilmiy tizimiga nisbatan qo‘llaniladi.Ta’lim amaliyoti pedagogikaning shakllanishidagi birinchi bosqich bo‘lib, uning boshlanishi ibtidoiy jamiyatga to‘g‘ri keladi va u hozirgi kungacha davom etmoqda.

Ta’lim tarixining mutaxassisi P. Monroning ta’kidlashicha, ta’lim amaliyoti o‘quv faoliyati jarayonida rivojlanib, takomillashmoqda. "Hayotiy ehtiyojlarni qondirish bo‘yicha amaliy ishlar tobora aniqlanib borar ekan , ishning birinchi bosqichidayoq barcha zarur usullarini o‘rganish jarayoni aniqlanadi." Ta’lim, faoliyat sifatida, nazariy bilimlarni talab qiladi. Amaliy foydalanish uchun qonunlar va qonunlarni shakllantirishga imkon beradigan nazariyalardan, umumlashtirilgan tizimli bilimlardan tashkil topgan pedagogika fani inson va uning mavjudotining mohiyatini falsafiy tushunish natijasida vujudga keladi.

Rossiya olimlari tadqiqotlarida nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi tahlili quyidagi nuqtai nazarlarni ochib berdi: V.V. Krayevskiy fikricha, pedagogik fan va pedagogik amaliyotning nisbati ikki turdagi faoliyatning nisbati sifatida namoyon bo‘ladi: ilmiy va amaliy. B. M. Bim-Badning fikriga ko‘ra, nazariya va amaliyot aksiomatika, muammolar va metodologiyaning birligidir. Birlik iyerarxik ketma-ketlikda tashkil etilgan: aksiomatika - fanlarga bo‘lgan ehtiyoj bilim va amaliyot vazifalari bilan oldindan belgilanadi; muammolar

• 
  bilimlarning mantig‘i, muammolarni hal qilishda antropologik yondashuvni talab qiladi, bu esa pedagogika nuqtai nazaridan shaxs to‘g‘risidagi bilimlarni izohlashni ta’minlaydi; metodologiya - bilim manbalari va bilish usullarini ularning pedagogik talqinini hisobga olgan holda tanlash prinsipini op ichiga oladi.
  

Bim-Bad B.M. pedagogik bilimlar insoniyatning tarixiy tajribasi bilan tasdiqlangan nazariy va amaliy kombinatsiyadir, deb hisoblaydi.

Qadimdan donishmandlar “haqiqat taqqoslaganda bilinadi” deb bejiz aytmaganlar. Shu ma’noda turli pedagogik tizimlarni, o‘tmish va zamonaviy tajribani, xorijiy va milliy tizimni taqqoslash ta’lim-tarbiyaning haqqoniylik darajasini aniqlash imkoniyatini beradi. Rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasini, ta’lim-tarbiyasining qiyosiy tahlili mamlakatimiz ta’lim tizimini takomillashtirish va innovatsion ta’limni rivojlantirishga andoza bo‘lib xizmat qiladi. Shu o‘rinda Germaniya davlatidagi “dual tizim” - kasbiy ta’lim va ishlab chiqarish amaliyoti uzviyligi, samaradorligi yuqoridagi fikrlarga misol bo‘ladi.

Shunday qilib, ta’limda nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi birlik, o‘zaro bog‘liqlik va o‘zaro ta’sir amalga oshiriladigan yaxlit tizim shaklida amalga oshiriladi.

Integratsiya (lotincha - yaxlit) tizimning tadqiqot ob’ektini tavsiflaydi. Integratsiya tushunchasi ko‘p bosqichli. Birinchidan, bu tizimning alohida qismlari va funksiyalarining bog‘liqlik holatini anglatadi.

Ikkinchidan, bu tizim tarkibiy qismlarining konvergensiya holatiga olib keladigan jarayon. Uchinchi darajadagi integratsiya bu tabaqalashtirish bilan bir vaqtda sodir bo‘ladigan fanlarning yaqinlashishi va aloqasi jarayonidir. Tadqiqotlarga ko‘ra, integratsiyaning samaradorligini professional ta’lim tizimiga qo‘llanilishi mumkin.

Integratsiya tushunchasi tabaqalash tushunchasi bilan bog‘liq. Differensiya (differensiya

• 
  lotincha farqlash) - butunni qismlarga va qadamlarga bo‘lish. Integratsiya tushunchasi sintez tushunchasi bilan ham o‘zaro bog‘liqdir. Sintez (sintez - lotincha ulanish) turli xil jismlarning yaxlit bir tizimga - aqliy yoki haqiqiy bog‘liqligi. Integratsiya va sintezni taqqoslashni Maksimova V.N. "Ta’lim tizimiga integratsiya" mavzusidagi ishida batafsil ta’riflaydi. Muallif integratsiyani "... bilimlarni rivojlantirishning yanada umumiy va ko‘p qirrali usuli va sintez bilan solishtirganda kognitiv faoliyat turi
  

76
sifatida ko‘rib chiqadi va sintez bu faoliyatning maxsus siklidir, integratsiya jarayonini yakunlaydi va mustaqil bilim sohasini shakllantirish uchun zamin yaratadi." "O‘zaro ta’sirlanish zamonaviy fikrlashning umumiy metodologiyasi, universal mantiqiy usullari tufayli turli xil tizimlardagi ilmiy bilimlarning muvofiqligini ta’minlaydi." Shuning uchun integratsiya sintezga nisbatan kengroq tushunchadir. Maksimova V.N. fikriga ko‘ra integratsiyaga bo‘lgan qiziqish, faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o‘tish qobiliyatiga ega bo‘lgan, zamonaviy mutaxassisning professionalligining ko‘rsatkichi bo‘lgan integratsiyalashgan turdagi mutaxassislarga ehtiyoj borligi bilan izohlanadi.

Yangi sharoitda mutaxassislar tayyorlashga qo‘yiladigan talablar olimlarni ta’lim mazmunidagi qarama-qarshiliklarni bartaraf etishga qaratilgan vositalarni izlashga undadi. Ta’lim integratsiyasining vositasi sifatida ob’ektlararo aloqalarning didaktik nazariyasi yaratildi.

Nazariyaning asosiy qoidalari kasbiy ta’limda quyidagicha qo‘llanilishi mumkin:

-	fanlararo munosabatlar - bu ta’lim integratsiyasi va o‘quvchining yaxlit rivojlanishi
vositasi;
-	fan bilimlari integratsiyasining umumlashtirilgan tarkibiy birliklari murakkab

muammolar ko‘rinishida paydo bo‘ladi, ularning tarkibiy elementlari (ob’ektlararo jihatlar, tushunchalar tahlili, yetakchi g‘oyalar, munozarali faktlar) ajratilgan;

- ob’ektlararo aloqalarning tasnifini ishlab chiqish va ularning turlarini o‘rganish

(axborot, tezkor, tezkor, tashkiliy va uslubiy);

- zamonamizning global muammolarini aks ettiradigan murakkab ta’lim muammolarini
o‘rganishga qaratilgan integral didaktik tizimlarni yaratish uchun uslubiy texnologiyani yaratish ;
- o‘qishni tashkil etishning murakkab shakllarini tavsiflash (o‘rnatilgan darslar, keng

qamrovli ekskursiyalar, keng qamrovli ma’ruza, topshiriq, ofset);

-jismlararo aloqalarning bilim tizimini shakllantirishga, fanlararo ko‘nikmalarga, talabalarning keng kognitiv qiziqishlariga ta’sir etishini isbotlashda va hokazo.

Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, hozirgi vaqtda jahon rivojlangan mamlakatlarida jamiyatni iqtisodiy rivojlantirish uchun o‘z professional ta’lim tizimlarini isloh qilish zarurligini anglab yetganlar. Ta’limga nisbatan mazkur yondashuvning muhimligini amerikalik biznesmen Jon Grillos shunday ifodalaydi: ”o‘quvchilar u yoki bu sohada olayotgan bilimlari har yili o‘zgaradi va ba’zan o‘quvchilar ularni o‘zlashtirmasdan eskiradi. Binobarin, iqtisodiyotga o‘z bilim va ko‘nikmalarini mustaqil takomillashtirishga, zarur holda yangi bilimlar va kasblarni o‘zlashtirishga qodir bo‘lgan yoshlar kelishi muhimroqdir”.