Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

BOSHLANG‘ICH TA’LIMNING NATIJASI – “NIHOL”NING HOSILIGA BOG‘LIQ


Jumanova Nafisa Bobodustovna
Toshkent shahar Chilonzor tumani 179-maktab matematika fani o'qituvchisi

Respublikamizda ta’lim sohasida yoshlarga zamonaviy bilimlarni berish, ularning intellektual salohiyatini oshirish va jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallashiga qaratilgan tub o‘zgarishlar va islohotlar amalga oshirilmoqda. Xususan, umumiy o‘rta ta’lim sifatini tubdan oshirish, intellektual, estetik va jismoniy barkamol avlodni shakllantirishni hamda yoshlarga ta’lim berishni yangi sifat darajasiga ko‘tarish, shu jumladan, chet tillari, informatika hamda matematika, fizika, kimyo, biologiya kabi muhim va talab yuqori bo‘lgan boshqa fanlarni chuqurlashtirib o‘rganish 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi, Yangi O‘zbekiston qurishning asosiy maqsadlaridan biri sifatida belgilangan.

Bugungi kunda OAVda, ijtimoiy tarmoqlar ta’lim tizimning muammo va kamchiliklari keng jamoatchilik tamonidan muhokama qilinayotgani bejizga emas. Sababi — ta’lim tizimida yo‘l qo‘yilgan kichik bir xato keyinchalik jamiyatdagi boshqa bir illatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

Bugungi kunda jamiyatimizda mavjud jinoyatchilik, huquqbuzarlik, giyohvandlik, terrorizm kabi illatlarga qarshi kurashish hamda oldini olish uchun birinchi navbatda ta’lim tizimini mukammal darajaga chiqarish lozim.

Dunyoning eng rivojlangan davlatlaridan biri Yaponiya nima uchun jinoyatchilik, xuquqbuzarlik, giyohvandlik, terrorizm kabi illatlarni uchratish qiyin? Sababi — Yaponiyadagi maktab o‘quvchilari 4-sinfgacha imtihon topshirishmaydi, faqat kichik mustaqil ishlar yozishadi. Ilk uch yilda asosiysi — akademik bilim emas. Boshlang‘ich sinflarda asosiy e’tibor tarbiyaga qaratiladi: bolalar insonlar va jonivorlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish, bag‘rikenglik, birovning dardiga sherik bo‘lish, haqiqatparvarlik, o‘z-o‘zini nazorat qilish va tabiatga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga o‘rgatiladi.

Yoki Ikkinchi jahon urushida mag‘lubiyatga uchragan, mamlakat iqtisodiyoti tanazzulga uchragan Germaniya qisqa vaqt ichida rivojlangan davlatga aylandi. Nemis pedagoglari iste’dodsiz o‘quvchining o‘zi yo‘q, deb hisoblashadi. Shunga ko‘ra, ular o‘quvchining ochilmagan qirralarini kashf etib, ularni yangilik va ixtirolar ruhida tarbiyalashga intiladi. Pedagoglar birinchi navbatda o‘quvchining, hatto xato bo‘lsa-da, mustaqil fikri bo‘lishiga erishishni maqsad qiladi. Ta’lim jarayoni esa ota-ona va o‘qituvchi o‘rtasidagi uzviy hamkorlikka tayanadi.

Biz kuchli davlat barpo etishimiz uchun, har bir sohani yuksak darajaga olib chiqishimiz uchun ta’limning har qanday ko‘rinishiga jiddiy e’tibor berishimiz, ta’lim olayotgan yosh avlodning va ta’lim berayotgan o‘qituvchilarning fikrlarini inobatga olgan holda o‘zgarishlar qilishimiz lozim. Buning uchun quyidagi jihatlarga ‘tibor qaratish muhim:

1. 
   Agar niholni boshidanoq noto‘g‘ri parvarishlasangiz yoki nihol ekishda xatolikka yo‘l qo‘ysangiz, oqibati niholimiz hozi bermaydi. Shuning uchun ham o‘quvchini boshlang‘ich sinq partasiga ilk qadam qo‘ygan kunidan boshlab, o‘qituvchi unga namuna bo‘lib ta’lim-tarbiya ishlarini amalga oshirishi zarur.
   

2. 
   Ta’limning maqsadini aniq belgilab olib, dars jarayonini shu maqsadni amalga oshirishga qaratish
   

lozim.

70

3. 
   Ta’lim jarayonida o‘quvchilarga munosabatda shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyalari asosida amalga oshirilishi kerak.
   

3. 
   Al-Xorazmiy, Forobiy, Ibn Sino va Beruniy kabi buyuk allomalarimizga qay tarzda ta’lim berganliklari, ularning pedagogik g‘oyalarini o‘rganib amaliyotga qo‘llanilishi muhim.
   

Xulosa o‘rnida shuni aytmoqchiman, ma’rifatparvar olim Abdulla Avloniy bundan yuz yillar avval aytgan «Tarbiya biz uchun yo hayot — yo mamot, yo najot — yo halokat, yo saodat — yo falokat masalasidir», degan iborasi ayni kunda ham o‘z qimmatini yo‘qotgan emas. Darhaqiqat, dunyoning rivojlangan davlatlar qatoriga kirishi uchun yoshlarimizning ta’lim-tarbiyasi muhim ahamiyat kasb etadi.