Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

TIL O‘RGANISHDA O‘QISH FAOLIYATI

Jumayeva Laylo Shukrulloyevna

Karmana tuman 19-maktab ingliz tili fani o'qituvchisi.

Qo'ziyeva Dilafro'z Jo'raqulovna

Navoiy viloyati Karmana tumnidagi 19- maktabning ingiliz tili fani o’qituvchisi.

Hozirgi zamonda xar bir shaxsning chet tilini bilishi zamon talablaridan biri bo‘lib kelmoqda. Bizning mamlakatimizda chet tilini, ayniqsa, ingliz tilini o‘rganishga katta e’tibor qaratilyapti. Oxirgi o‘n yillikda chet tilining nazariy jihatdan shakllanishi sezilarli darajada namoyon bo‘ldi. Til o‘qitish uslubiyati sohasida ilmiy tadqiqotlar soni keskin oshib borishi bunga sabab bo‘la oladi. Shu bilan birga, o‘quv dasturlar hamda o‘qitish tizimidagi o‘zgarishlar o‘qituvchining o‘quv tarbiyaviy jarayoni samarali bo‘lishiga olib kelyapti.

Boshlang‘ich bosqich til o‘rganishning asoslaridan tashkil topgandir. Bu bosqichdagi til o‘rganuvchisi uchun o‘qish ko‘nikmasini egallashi boshqa ko‘nikmalarni o‘rganishida oson kechadi.

185
O‘qish ko‘nikmasiga ega bo‘lish deganda, biz tez, ravon, ifodali o‘qish, o‘qilayotgan matnni bir vaqtda tushunish kabi xususiyatlarni o‘zida mujassamlashtirishdir. Rus tilshunosi G.V.Rogova shunday deydi: “O‘qish nutq faoliyatining retseptiv turidir, chunki u retsepsiya, kodlangan grafik belgili ma’lumotni tushunish bilan chambarchas bog‘liqdir”.

O‘qish matnni qabul qilishning murakkab psixolingvistik jarayoni bo‘lib, uning natijasi esa matndagi ma’lumotni tushunishdir. Bunday xususiyatlar har bir til o‘rganuvchida mavjud deb bo‘lmaydi. Chunki, endigina boshlagan til o‘rganuvchi uchun bu muhim masala hisoblanadi. O‘qish tizimini nutq faoliyati sifatida mohiyati, maqsadi, sharti va natijalarga bo‘lish mumkin. O‘qish mohiyati bosma so‘z yordamida doim muloqot qilishdir. O‘qish maqsadi o‘quvchi qiziqqan masala bo‘yicha ma’lumot olishdir. O‘qish faoliyatining shartiga esa tilning grafik tizimini mukammal egallash hamda ma’lumot olish usullaridir.

Faoliyat natijasi esa turli darajadagi o‘qilgan aniqlikni tushunishdir. Yuqoridagi o‘quv texnikalari bir-birdan farq qiladi. Ovoz chiqarib o‘qish texnikasi metodik uslubdan tarkib topgan bo‘lib, ovoz chiqarmay o‘qishda esa o‘quvchining e’tibori yozma nutqning ma’nosiga qaratilgan bo‘ladi. Ovoz chiqarib o‘qishda nazoratlanadigan gapirishni o‘zida namoyon etadi.

Chet tili o‘rganuvchisi ingliz alifbosidagi harflarni o‘rganishi lozim. Bunda o‘rganuvchilar so‘zdagi harfni nomlab hamda u qanday tovushni berayotganini aytib berishlari kerak. Ingliz tilida harflar o‘zaro munosabatga ega bo‘lgan va o‘zaro munosabatga ega bo‘lmagan xususiyatlari mavjuddir. O‘zaro munosabatga ega bo‘lgan harflar o‘qilish jarayonida deyarli qiyinchilik tug‘dirmaydi. Chunki bunday turdagi harf boshqa tovush bera oladigan xususiyatga ega emas.

Xulosa qilib aytganda, o‘qish jarayoni eng faol nutq faoliyati turlaridan biridir. Mazkur faoliyat xotirada avtomatik ishlab chiqish va so‘zlarni tanishgina emas, balki o‘qilayotgan gapdagi birikkan sxematik tarzdagi talaffuz qilish va xotirada saqlash xususiyatlarini o‘z ichida mujassam etishi shart.

Boshlang‘ich bosqichdagi til o‘rganuvchisi o‘qish ko‘nikmasini shakllantira turib boshqa ko‘nikmalarini egallashi oson bo‘ladi.

Adabiyotlar

Rogova G.V., Vereщagina I.N. Metodika obucheniya angliyskomu yazыku na nachalnom etape v sredney shkole. – M., 1988.