|
CHET TILIDAGI SO‘ZLARNI TEZ VA OSON O‘RGANISH METODIKASI
Aripova Shoira Djurakulovna
TDAU Tillar kafedrasi Ingliz tili ukituvchisi
Globallashuv jarayoni tezlashgan sari chet tillarini o‘rganish zamon talabi bo‘lib bormoqda. Ushbu maqolada ingliz tilidagi so‘zlarni oson va tez o‘rganish usullaridan bir nechtasi keltirib o‘tilgan. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining qarorida “Zamonaviy pedagogic va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitishning ilg‘or usullarini joriy etish yo‘li bilan o‘sib kelayotgan yosh avlodni chet tillariga o‘qitish, shu tillarda erkin so‘zlasha oladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda buning negizida, ularning jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko‘lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlari uchun shart-sharoit va imkoniyatlar yaratish” ta’kidlangan. Shu sababli bugun hayot tarzini chet tillarisiz faraz qilib bo‘lmaydi.
Hozirgi davrda ham bir sohani yaxshi bir mutaxassisi bo‘lish uchun chet tilini bilish oddiy talabga aylanib qoldi. Bizning yurtimizda ham xorijiy tillarni o‘rganishga bo‘lgan e’tibor doim yuqori bo‘lgan. Ayni kundalarda ta’lim muassasalarida xorijiy tilni o‘rganishga bo‘lgan e’tibor kundan-kun ortib bormoqda. Shu maqsad yo‘lida yangi izlanishlar, nashrlar va zamonaviy uslub yo‘llari ustida ilmiy tadqiqotlar olib borilib, o‘quvchi va talabalarda xorijiy tilga bo‘lgan talab juda katta bo‘lib, unga qo‘yilgan yo‘ldagi mashaqqatlar esa undan-da ulkandir. Ushbu maqolada esa, shu tilga oid bo‘lgan so‘zlarni qulay va oson o‘rganish yo‘llari keltirib o‘tilgan. Biz chet tillarini o‘rganish davomida ba’zi bir qiyinchiliklarga uchrashimiz tabiiy xol. Biror bir tilni mukammal o‘rganish uchun eng muhimi hayotdagi har bir sohada bo‘lgandek ishtiyoqdir.
Har doim o‘rganuvchi shaxs doim bu tilni nima uchun o‘rganishim kerak degan savolni berishi va har qanday qiynalgan vaziyatida maqsadini eslashi shart. Endigi navbat esa, chet tilidagi so‘zlarni qay yo‘sinda oson va tez o‘rganish. Ba’zi odamlar uchun yangi so‘zlarni o‘rganish oson kechadi, chunki ular eslab qolmoqchi bo‘lgan so‘zlarini va ta’rifini ko‘radilar, so‘ngra o‘sha ma’lumotni o‘z miyalarida saqlaydilar.
Ko‘pchilik esa so‘zlarni eslab qolish, ularni va jumlalarni qanday ishlatish bilan kurashadilar. Agarda yangi so‘zlarni eslab qolishga qiynalsangiz ushbu keltirib o‘tilgan yo‘llarni sinab ko‘ring. Ba’zi odamlar borki, ular tinglash orqali yaxshi o‘rganadilar, ba’zilar esa yozish orqali. Avvalo, qaysi toifaga mos ekanligimizni aniqlab olishimiz kerak. Misol uchun, siz so‘zlarni yozganingizda yaxshiroq eslayotgan bo‘lsangiz, yozishni ichiga olgan qiziqarli va samarali ishlarni qilishingiz mumkin. Qaysi o‘rganish uslubi siz uchun eng yaxshisi ekanligiga amin bo‘lsangiz, unda quyida tavsiya etilgan barcha usullarni qo‘llash orqali o‘zingiz va miyangiz haqida ko‘p narsalarni bilib olasiz:
1. Chet tilidagi so‘zlar har xil audiolarni tinglang
Tillarni o‘rganayotgan olimlarning fikricha, til o‘rganishning biz bilmagan bir usuli mavjud. Bu ongsiz va yopiq til o‘rganishdir. Bunday o‘rganish biz harakat qilmasak ham sodir bo‘ladi. Bu usul biz stolda o‘tirib, qoidalarni qayta-qayta takrorlash orqali ro‘y bermaydi. Buning o‘rniga, ko‘plab chet tillarini tinglaganimizda va e’tibor bermaganimizda sodir bo‘ladi. Ajablanarlisi shundaki, biz so‘zlar nimani anglatishini tushunmasak ham, tinglashni o‘rganamiz. Tadqiqotlardan so‘ng o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, odamlar bu usulni tinglab, har qanday tilni o‘rganishlari mumkin. Buning sababi biz tilni tinglaganimizda, har xil so‘z va tovushlarni eshitamiz. Bu o‘rganishning tabiiy yo‘li. Bolalar doim buni amalga oshirishadi. O‘ylab ko‘ring, bolalar juda yosh bo‘lishganida gapira olish qobiliyatiga ega bo‘lishmaydi. Tinglashlari mumkin xolos. Ular so‘zlashuvlarni to‘liq tushunishdan oldin va tilni o‘zlarida foydalanishlari uchun ular soatlab tinglaydilar va so‘ngra o‘sha so‘zlarni birma-bir qo‘llaydilar.
Xullas, shuning uchun barchamizda bu qobiliyat bolaligimizdan buyon shakllanib boradi, lekin biz bundan oqilona foydalanolmaymiz. Shuning uchun doim xorijiy tillardagi har xil musiqa va audio kitoblarni ko‘proq tinglang. Mahalliy chet tilidagi ma’ruzachilar bir-birlari bilan gaplashadigan joylarga borish shart. Siz diqqat bilan tinglashingizni hojati yo‘q, faqatgina atrofda yurish, diqqatga sazovor joylardan zavq
183
olishingiz mumkin. Nima bo‘lishidan qat’iy nazar chet tillariga oid bo‘lgan so‘zlar quloqlaringiz va miyangizga eshitilib va yetib turishi zarur.
2. Tovushlarni o‘rganing
Yangi tilni o‘rganishning eng qiyin narsalardan biri hamma yangi tovushlarni o‘rganishdir. Xorijiy tillarda ona tilingizdagi kabi hech qachon foydalanmaydigan tovushlar ham bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, eng avvalo, tovushlar bilan tanishib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi. So‘zlarni so‘zlashuvda foydalanayotganda, so‘zlarni boshqa so‘zlar, tovushlar, harakatlar, fikrlar yoki rasmlar bilan bog‘lash zarur.
Quyoshning rasmini ko‘rganda, darhol “quyosh”, “issiq” so‘zlarni o‘ylash tabiiy hol. Bu haqida o‘ylash uchun vaqt kerak emas, bu so‘zlar doim miyangizda avtomatik ravishda paydo bo‘ladi. Shuning uchun so‘zlarni yodlayotganigizda, voqealarga bog‘lab eslab qolishga harakat qiling. Uyushmalar orqali o‘rganiladigan so‘zlar nafaqat qiziqarli, balki chet tilini o‘rganishni jadallashtirishning juda foydali usuli hisoblanadi. Olimlar bu ishni imo-ishora tiliga, tillarni gapirishga undaydigan va so‘zlarni tovushlar o‘rniga qo‘llar va barmoqlar ishlatiladigan tilga qarash uchun ishlatgan. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, so‘zlarning so‘zlar kabi ko‘rinadigan belgilarni eslash ancha oson.
Yangi so‘zlarni o‘rganayotganda ularni guruhlab o‘rganishga harakat qilish kerak. So‘zni tasvir, harakat yoki boshqa so‘zlar bilan birlashtiring. Sizning fikringizdagi bu kuchli aloqangiz bo‘lsa, uni eslab qolishingiz osonroq bo‘ladi. O‘zingiz o‘rgangan so‘zlarning ma’nosini ko‘rsatish uchun qo‘llaringiz va har xil narsalardan foydalaning. Ta’riflarni yozish o‘rniga ba’zi su’ratlarni chizishga harakat qilishingiz mumkin. Bu usullar esa, xorijiy tilga oid bo‘lgan so‘zlarni tez va oson o‘rganishingizga qo‘l keladi.
Xulosa qilib shuni aytganda, hozirg kunda davr talabiga mos kelajak avlodni tarbiyalashda xorijiy tillar muhim rol o‘ynaydi. Yuqorida keltirilgan maslahatlarga rioya qilinsa, xorijiy tillarni o‘rganish yanada osonroq kechadi. Hozirgi kunda yoshlarga chet tillarini o‘rgatishda turli metodlardan foydalanish zarur. Shunda ular xorijiy tillarni mukammal o‘rganib, respublikamizga ravnaqi tegadigan kadrlar bo‘lib yetishadi.
Adabiyotlar
Language, Mind and Brain. – Edinburg: Edinburg University Press. – 262 p.
Raximov G‘.X. Dunyo ingliz tillarining maqomi haqida // Filologiya masalalari. – T., 2017.
– 1-son. – 35-43 b.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PK-1875-sonli qarori.
Jalolov J. Chet tilini o‘qitish metodikasi. – T.: O‘qituvchi, 2012.
Sattorov B.G‘. Chet tilidagi so‘zlarni o‘rganish // Filologiya masalalari. – T., 2017. – 1-
son.
Do'stlaringiz bilan baham: |
