Zamonaviy axborot texnologiyalaridan

www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022 
Sahifa: 185 
boʻlim ajratilib, unda turli moddalar, asboblar, tajribalar toʻgʻrisida mukammal 
maʼlumotlar keltirilgan. Abul Hakim al-Xorazmiy esa alkimyo fani tajribalarida 
qoʻllanilgan taroziga ahamiyat beradi. Al-Haziniy tomonidan 1125-yilda yozilgan 
„Dono tarozu haqida kitob“da turli koʻrinish va tuzilishdagi tarozilarda tortish 
usullari bayon qilinganligi manbalardan maʼlum. Abu Ali ibn Sino „Al-qonun“ 
kitobida oʻsimlik, hayvonot, minerallar, tuzlar, kislotalar, ishqorlar, metallar, oksidlar 
va boshqa birikmalarning 750 dan ortiq turini yozadi. Ularning nomi, xossalari, 
ishlatilishini tula ifo-dalaydi. Uning „taboshir kulchalari“dan (Indoneziyada 
oʻsadigan bambukdan olib kulchaga qoʻshib oyoq-qoʻli singan bemorlarga 
beriladigan kremniy oksidi — inson organizmida tez erib singadigan modda) 
qanchadan-qancha odamlar shifo topgan. Ibn Sino Jo-birdan farqli ravishda 
metallarning xususiyatini chuqur va mukammal oʻrgan-di, uning xatolarini tuzatdi. 
Ibn Sino nafaqat Jobirning, balki barcha alkimyogarlarning xatolarini ilmiy jihatdan 
asoslab berdi. U oddiy metallardan nodir metallar, jumladan, oltin olib boʻlmasligini 
birinchi boʻlib amalda isbot etdi. Fransuz olimi M. Bertlo, rus olimi B. Menshutkin, 
akademik O. Soimovlarning fikricha, Abu Ali ibn Sino asarlarida hozirgi zamon 
anorganiq kimyo fanining ilk kurtaklari namoyon boʻlgan. Abu Rayhon Beruniyning 
„Mineralogiya“sida moddalarning moddalik xususiyatlari uz aksini topgan. 
Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida mineralogiyaga oid 
18 ta, Kimyoga oid 31 ta qulyozma mavjud. Bular arab, fors, eski oʻzbek (turk) 
tillarida bitilgan „Hunarlar javohiri“ kitobidagi marvarid, boʻyoqlar, sir, zaharga 
qarshi ishlatiladigan dorilar, upa-elik tayyorlash usullarini oʻz ichiga olgan 
manbalardir. 
8-asrdan 17-asr oʻrtalarigacha davom etgan alkimyo bir tomondan fanni 
rivojlantirgan boʻlsa, ikkinchi tomondan uning tez qadamlar bilan oʻsishiga toʻsqinlik 
qildi. Ingliz kimyogari R. Boyl Kimyoni oʻrganishda yangicha yondoshish va faqat 
tajribalar yordamida olingan maʼlumotlarga ishonishga undadi. Uning fikricha, 
Kimyoning maqsadi jismlar tuzilishini aniqlash, shundan soʻng uni elementlarga 
ajratib, tahlilga oʻtishdan iborat boʻlishi kerak. Bunday ilgor ilmiy fikrlar paydo 

---