www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022
Sahifa: 187
teng hajmlaridagi molekulalar soni teng boʻlishi haqidagi qonuni (gipotezasi)
amaliyotga kiritildi. Fransuz fizigi J. B. Perren (1870—1942) tajribalari asosida
hisoblab topilgan 6,022SH23 soni Avogadro soni deb ataldi.
1852-yilda ingliz kimyogari E. Franklend fanga valentlik tushunchasini kiritdi. A. M.
Butlerov tomonidan 1861-yil eʼlon qilingan tuzilish nazariyasi Kimyoning rivojida
muhim bosqich boʻldi. Mazkur nazariya asosida organiq moddalarning
molekulalardagi
atomlar
valentliklariga
muvofiq
bir-biri
bilan
birikishi,
moddalarning xossalari kimyoviy tuzilishi (tarkibi)ga bogʻliqligi, atomlar bir-biri
bilan qanday ketma-ketlikda birikkanligini aniqlash, kimyoviy tuzilish formulasi
birikma xossasini ifodalashi, molekuladagi oʻzaro birikkan va birikmagan
atomlarning bir-biriga boʻlgan taʼsirining borligi yotadi. Nazariya yangi moddalar
sintez qilishni, ularning xossalarini oldindan aytib berishni va nazariy jihatdan muhim
boʻlgan izomeriya hodisasini ilmiy nuqtai nazardan isbotlab berdi.
19-asrda fandagi tarixiy kashfiyotlardan biri 1869-yil D. I. Mendeleyev tomonidan
ochilgan kimyoviy elementlar davriy qonuni va sistemasi boʻldi. Mendeleyev
elementlarni ilmiy asosda sinflarga ajratdi, ular orasidagi ichki bogʻlanish
qonuniyatlarini topdi, hali nomaʼlum boʻlgan elementlar mavjudligini oldindan
bashorat qildi. Uch nomaʼlum elementning xossalarini oldindan aytib berib, ularga
„ekabor“, „ekaalyuminiy“ va „ekasilitsiy“ degan shartli nomlar berdi. Oradan 15 yil
oʻtar-oʻtmas uning ba-shorati amalda tasdikdandi. Bu elementlar fransiyalik Lekok de
Buabodran, shvetsiyalik Nilson va germaniyalik Vinklerlar tomonidan kashf etildi.
Ekaalyuminiyga Fransiyaning eski nomi Galliyadan olinib „galliy“ nomi, ekaborga
„skandiy“ (Skandinaviya nomidan) va ekasilitsiyga „germaniy“ degan nomlar berildi.
Mendeleyevning maʼlumotlari boshqa olimlar maʼlumotlariga juda yaqinligi bilan
ilmiy tasdigʻini topdi. Uning yana 11 elementning tez orada ochilishini nazarda tutib
boʻsh kataklar qoʻyganligi qonun va uning grafik ifodasi boʻlgan davriy sistemaning
katta ilmiy gʻalabasi boʻldi. Sistemada davrlar va guruhdar shunday joylashtirildiki,
bunda valentlik, atom massalari, atom radiuslarining oʻzgarishi va shahrik. xossalar
oʻz ifodasini topdi. Natijada ilgari tasdikdanmagan kimyoviy elementlar
Do'stlaringiz bilan baham: |