Zamonaviy axborot texnologiyalaridan

www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022 
Sahifa: 189 
etilgan nurlar ham shunday xossalarga ega ekanligini Bekkerel koʻrsatib oʻtgan edi. 
ʼL.Skladovskaya-Kyuri bu nurlarni radioaktiv nurlar, nurlanish hodisasini esa 
radioaktivlik hodisasi deb atadi. U bu hodisani shaxsan oʻzi toriy elementida uchratdi. 
U P. Kyuri bilan birgalikda uran minerallaridan 2 ta yangi radioaktiv element — 
poloniy va radiyni ajratib olishga muvaffaq boʻddi. Yangi elementlarning biri M. 
Skladovskaya-Kyurining vatani boʻlmish Polshaning eski nomi sharafiga poloniy deb 
nomlanadi. Shunday keyin aktinoidlar qatori tuzildi. Radioaktiv elementlarning yarim 
yemirilish davri, yaʼni har bir radioaktiv moddaning yarmisi parchalanishi uchun 
ketgan vaqtni belgiladilar. E. Rezerford, ingliz olimi F. Soddi, keyinroq Iren va Jolio-
Kyurilar radioaktivlikni chukur oʻrganishdi, Kyurilar sunʼiy radioaktivlik hodisasini 
tadqiq qilishdi. Yadro reaksiyalari yordamida davriy sistemadagi barcha kimyoviy 
elementlarning sunʼiy radioaktiv izotoplarini olish mumkinligi ishlar koʻlamini fizika 
bilan bir qatorda Kimyoga ham olib kirdi. Natijada Kimyoning zanjir reaksiyalari 
mukammal oʻrganildi va amaliy ahamiyat kasb etdi. Pozitron chiqishi yoki 
(3±yemirilish va K-zabt etish (yadroning yaqinida turgan K-qobiqchadagi elektronni 
yutishi) turli elementlar radioizotoplarini oʻrganishga yordam berdi. Hozirgigacha 
bunday radioaktiv izotoplardan 1500 dan ortigʻi olingan. Sunʼiy radioizotoplarni 
oʻrganish aylanishlarning yangi xillarini topishga imkon berdi. Radioaktiv 
moddalarning xossalarini oʻrganadigan, ularni ajratib olish, yigʻish va tozalash 
usullarini ishlab chiqadigan fan radiokimyo nomini oldi. 
Kimyoning tez suratlar bilan rivojlanishi natijasida elektron va u haqsagi 
tushunchalar aniqlanib, kvant kimyosi hamda sunʼiy sintez qilingan transuran 
elementlar kimyosi shakllandi. Oqsillar kimyosida misli koʻrilmagan yangiliklar 
ochildi. Million atmosfera bosimda olib boriladigan kimyoviy jarayonlar oʻrganildi, 
sunʼiy olmos olishning nazariy yoʻllari koʻrsatildi, xilma-xil polimerlar sintez qilindi. 
18-asr oxiri va 19-asr oʻrtalarida Gʻarb mamlakatlarida rivoj topa boshlagan Kimyo 
Rossiya orqali Oʻzbekistonga ham kirib keldi. Toshkentda 1869-yil kimyo 
laboratoriya tashkil etildi. Keyin shu yerda koʻmirni gazlashtiruvchi moslama koʻrib 
ishga tushiriladi, laboratoriyadagi xonalar gazlashtiriladi. Laboratoriya xodimlari 

---