Zamonaviy axborot texnologiyalaridan

www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022 
Sahifa: 184 
yangi moddalar, jumladan, nitrat kislota, tuzlar va boshqalarni olishni kashf qildilar. 
Misrlik olimlar tilidagi Kimyoga arablar „al“ qoʻshimchasini qoʻshib mashhur 
„Alkimyo“ga asos soldilar. Natijada koʻpgina ilmiy asarlar, kitoblar, maqolalar va 
tajribalar ifodalari paydo boʻldi. Keyinchalik bu soʻz Yevropa mamlakatlarida 
„Ximiya“ nomi bilan ommalashdi. Muhammad Xorazmiy 10-asrda „Kimyo“ soʻzi 
arabcha „kamoyakmi“, yaʼni „yashirmoq“, „berkitmoq“ ni anglatadi, deydi. Turk 
olimi Toshkoʻpir-zodaning fikriga koʻra, mazkur soʻz yahudiycha „kimyax“ dan 
olingan. Baʼzi olimlar „Kimyo“ soʻzi Misrning qad. nomi „Xem“ yoki „Hame“dan 
olingan degan fikrni ilgari surishadi. Bu soʻz „qora“ yoki „qoramtir“ maʼnosini 
anglatib, manbalarda „Kimyo“ „Misr fani“ degan maʼnoda keladi. Boshqa bir guruh 
olimlar esa „Kimyo“ soʻzi yunoncha „kimyo“ iborasidan kelib chiqqan boʻlib, 
„suyuqlik“, „eritilgan metall“ni anglatishiga ishora qiladilar. Ammo, qanday 
boʻlishidan qatʼi nazar, mazkur fanning Sharq mamlakatlarida bir kator 
rivojlanganligi, bu borada oʻrta osiyolik olimlarning xizmati katta ekanligi tarixiy 
manbalardan maʼlum. 
„Alkimyo“ asoschisi Jobir ibn Xayyom metallarning paydo boʻlishidagi oltingugurt-
simob nazariyasini olgʻa surgan, yaʼni yer qaʼrida quruq bogʻlanishdan oltingugurt 
(„metallar otasi“), nam bugʻlanishdan esa simob („metallar onasi“) paydo boʻladi 
degan fikrni aytadi. Ularning turli xil nisbatlarda birikishidan oltin, kumush, mis, 
temir, qalay, qoʻrgʻoshin, shisha hosil boʻladi. Shu asnoda oddiy metallarni nodir 
metallarga oʻtkazish haqida maʼlumotlar beriladi. „Element“ tushunchasiga koʻra, 
oltingugurt — yonuvchanlik, simob — uchuvchanlik, tuz esa eruvchanlikni bildiradi. 
Shoʻnga koʻra, bu moddalar turining kashf qilinishi asosiy fikr boʻldi. Olimning 
izdoshlaridan boʻlgan Abu Nasr Forobiy oʻzining „Us todi Soniy“ asarida alkimyo 
ilmining yoʻnalishini maʼqullaydi. Sharq allomalaridan Abu Bakr ap-Roziy „Sirlar 
kitobi“da alkimyo maʼlum boʻlgan moddalarni oʻrganish, asbob-uskunalarni yigʻish 
va foydalanish hamda tajribalar oʻtkazishni keltiradi. Roziy oʻz asarida oʻngacha 
maʼlum boʻlgan moddalarni tasniflab, asbob va tajribalarni maʼlum bir tizimga 
solgan. Abu Abdullo al-Xorazmiyning „Bilimlar kaliti“ kitobida Kimyoga alohida 

---