Zamonaviy axborot texnologiyalaridan

www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022 
Sahifa: 193 
Kimyo fanining shon-shuhratini jahon miqyosiga olib chiqishda akademik S. 
Yunusovning alkaloidlar kimyosini rivojlantirishga oid ishlari muhim hissa boʻlib 
qoʻshildi. 4000 dan ortiq oʻsimlik alkaloidlari tadqiq qilinib, ulardan 600 dan ziyod 
muhim alkaloidlar ajratib olindi, ularning tarkibiy qismlari, tuzilishi va xossalari 
chuqur oʻrganildi. 50 dan ortigʻi tibbiyotga joriy etildi, olingan oqsillar qishloq 
xoʻjaligi va oziq-ovqat sanoati uchun taklif etildi. Vilt kasalligiga qarshi 
qoʻllaniladigan preparatlar kashf qilindi. Professor F. Qoʻchqorov va uning 
shogirdlari tomonidan atsetilen kimyosi rivojlantirildi. Akademik I. P. Sukervaniq, A. 
Abdurasuleva va boshqa alkillash reaksiyalarini oʻrganib, fan rivojiga hissa 
qoʻshdilar. Dekarbonillash boʻyicha Yo. Aliyev tadqiqotlari u rahbarlik qilgan Kimyo 
institutida karboksillash reaksiyalarini oʻrganishda qoʻl keldi. 
Organiq kataliz neftni kayta ishlash instituti (hozirgi A. Sultonov nomidagi Kataliz 
instituti)da rivoj topdi. Institutda koʻpgina yangi katalizatorlar kashf qilindi, aromatik 
uglevodorodlar kimyosi, qishloq xoʻjaligi va ipakchilikning rivojlanishi uchun amaliy 
ishlar olib borildi. 
Akademik O. Sodiqov tomonidan bioorganiq kimyo faniga asos solindi. Olim tashkil 
etgan Bioorganiq kimyo institutida (1973-yil) oʻsimliklarning ikkilamchi metaboliti, 
tibbiyot va qishloq xoʻjaligi uchun zarur preparatlarni olish usullari, hayvonlar va 
oʻsimliklardagi oqsil tabiatli zaharlarning taʼsir mexanizmi oʻrganildi. Ilon, chayon 
va boshqa zaharining sunʼiy analoglari olindi, taqribiy qismlari hamda xossalari 
tadqiq qilindi. N-oksidlar, anabazin, dipiridil, paxikarpin, morfin, sitazin va boshqa 
kimyosi chuqur oʻrganildi. Stereokimyo, konformatsion analiz, tabiiy birikmalarning 
elektron tuzilishi va reaksiyaga boʻlgan xususiyatlari tadqiq qilindi. Gossipol kimyosi 
oʻrganildi, gʻoʻzapoyadan turli mahsulotlar olish kimyosi va texnologiyasi ishlab 
chiqildi, viltga qarshi ishlatiladigan preparatlar kashf qilindi. Akademik A. 
Abduvahobov sintez qilgan feromonlar paxtachilik rivojiga muhim hissa qoʻshdi. 
Akademik Sh. Solihov rahbarligida olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar, tibbiyot, 
qishloq xoʻjaligi, farmatsevtika va biokimyo ehtiyojlarini qondirishga qaratildi. 

---