Zamonaviy avtomobillarning shina va disklariga txk

14-Rasm. Disksiz g‘ildiraklarning tuzilishi

Disksiz g‘ildiraklarning tuzilishi. Disksiz g‘ildiraklar gupchakka, shu gupchakning detallaridan foydalanilgan holda mahkamlanadi. Disksiz g‘ildirak to‘g‘ini konstruksiyasining o‘ziga xosligi shundan iboratki, to‘g‘in uchta sektordan yasalgan bo‘lib, ular sektorlar toretsidagi kesilgan joylar yordamida yagona halqa qilib biriktiriladi. G’ildirakni avtomobilga o‘rnatishda sektorlar damlanmagan shinaga joylashtiriladi, so‘ng yig‘ilgan g‘ildirak gupchakning konussimon sirtiga o‘tkaziladi va shpilkaga qisqichlarni kiygizib, gaykalar bilan qotirib qo‘yiladi.
Disksiz g‘ildirakning boshqa konstruksiyasi (KamAZ avtomobili) qismlarga ajralmaydigan to‘g‘inga, sug‘uriladigan bort halqaga va kesilgan qulf halqaga ega bo‘lib, ularning tuzilishi g‘ildirak detallariga o‘xshash bo‘ladi. Uni g‘ildirak gupchakiga o‘rnatish, qulf halqa ariqchasi ostiga ishlangan ichki konus bo‘yicha markazlovchi qisqichlar vositasida amalga oshiriladi.
Disksiz g‘ildiraklar diskli g‘ildiraklarga qaraganda kam vaznga ega, shinalarni ta’mirlashda qismlarga ajratish va yig‘ish ancha qulay, tormoz mexanizmlarini yaxshi sovitilishini ta’minlaydi. Hozirgi vaqtda bunday g‘ildiraklar katta yuk ko‘taruvchi avtomobillarda va avtobuslarda borgan sari keng ko‘lamda ishlatilmoqda.



15-RASM.Diskali va spitsali(simli) g‘ildiraklar
Boshqariluvchi ko‘prikda g‘ildiraklarni o‘rnatish. G’ildiraklarning tuzilishi, shkvorenning ko‘ndalang va bo‘ylama tekislikda og‘dirib o‘rnatilishi. Bo‘linadigan va bo‘linmaydigan oldingi boshqariluvchi ko‘priklarni tuzilishi. Boshqariluvchi ko‘prikdagi g‘ildiraklarning harakat xavfsizligiga, shinalarni yeyilishiga va yonilg‘i sarfiga ta’siri, mustaqil ravishda topshiriq bo‘yicha o‘rganib bajarish.

Osmalarning vazifasi va turlari. Mustaqil va nomustaqil osmalarning tuzilishi. Uch o‘qli avtomobilning orqa osmasi, Avtomobil shinasi. Karkas, breker, protektor, bokovina (yon katlam) kamera yoki zichlovchi katlam, tugin tasmasi va ventel o‘rganiladi.

Avtomobil shinalarini tashxislash uchun avvalo shinalarga ta’sir etuvchi omillarni bilish muhim o‘rin tutadi.
Shinaning ishlash davriga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar: Harakatlanishda shinaga G-me’yoriy yuklanish va Q-urinma kuch ta’sir qiladi. Ular shinani yerga ta’sir qilish izida F-yuzaga q G F - solishtirma bosim va Q F - urinma kuchlanish bilan ta’sir ko‘rsatadi. q ga nisbati shinaning ta’sir qilish izidagi kuchlanganlikni ( q) xarakterlaydi. Agar ning qiymati shinani yo‘l bilan ilashish koeffitsiyentiga teng yoki katta bo‘lsa, u holda sirpanish boshlanadi. Bu protektor yedirilishining asosiy sababidir. Kuchlanganlik hamma nuqtalarda ham bir xil emas. U harakatlanish sharoitiga, shinalarning yuklanishiga, g‘ildiraklarni o‘rnatish burchagiga, shinadagi havo bosimining kattaligiga va h.k. larga bog‘liq bo‘ladi.
Y uqorida keltirilgan har qanday omilning me’yoriy ko‘rsatkichlarga to‘g‘ri kelmasligi alohida elementlarni sirpanishiga va protektorning notekis yedirilishiga olib keladi. Masalan: shinadagi havo bosimining kamayishi
16-RASM
bilan ko‘payadi, protektor elementlarining o‘zaro joylashuvi o‘zgaradi va sirpanishga olib keladi. /ildirakni o‘rnatish burchaklarining(asosan yaqinlashuv burchagi) me’yoridan og‘ishi, urinma ta’sir etuvchi enlama kuchlanishni oshiradi. Shinani tayanch yuzadagi izdan chiqishida ilashish kuchlanishi oshib ketadi va

sirpanishga olib keladi. Radial shinalar va protektor chizgisi yedirilgan shinalarda urinma kuchlanish hamisha kam bo‘ladi. Xavfli g‘ildirash tezligi. G’ildirash tezligining ko‘payishi protektor elementining sirpanishiga olib keladi. Shina elementlarining yo‘l bilan ilashish davrida ezilgan qismlarini tiklanishi aylanish tezligidan orqada qoladi.

B u hol tiklanmagan elementlarning inersiya kuchlari ta’sirida tebrana boshlashiga olib keladi. Natijada xavfli g‘ildirash tezligi paydo bo‘lib, shina yirtilib ketishi mumkin.
Shinaning havfli tezligi har doim avtomobilning me’yorlangan eng yuqori tezligidan katta bo‘ladi. Ammo, avtomobilni me’yoridan ortiq yuklash, hamda shinadagi havo
bosimini pasayishi havfli tezlik kattaligini kamaytiradi, shuning uchun yengil
avtomobilning ko‘p vaqt(1 soatdan ortiq) 17-rasm Aftomatlashtirilgan ustaxona 120 km soatdan yuqori tezlikda
harakatlanishi uchun shinadagi
bosimni me’yoridan 0,03 MPa ga oshirish tavsiya qilinadi.
Akvaplanerlanish. Avtomobillar ho‘l yo‘lda past va o‘rta tezlik bilan harakatlanganda shina protektori suv plyonkasini siqib chiqarishga ulguradi. Suv ilashish yuzasidan protektor chizg‘isi kanallari orqali sizib chiqadi. Katta tezliklarda esa, vaqt birligida siqib chiqariladigan suv miqdori oshadi va suv chizg‘i kanallaridan chiqib ulgurmaydi. Natijada protektor bilan yo‘l oralig‘ida suv tiqini hosil bo‘lib, shinaning tayanch yuza bilan ilashishi yomonlashadi. Bularning natijasida akvaplanerlanish hosil bo‘ladi va avtomobil boshqarib bo‘lmas holatga keladi. Akvaplanerlanishni hosil bo‘lish tezligi avtomobil tezligiga, suv plyonkasining qalinligiga, suvning(tarkibidagi iflosliklar bilan) qo‘vushqoqligiga, shina tuzilishiga (NV nisbatga), shinadagi havo bosimiga va protektor chizg‘isi balandligiga bog‘liq bo‘ladi.

Havo bosimining pastligi va protektorning yedirilganligi akvaplanerlanishni sodir bo‘lishini tezlashtiradi. Shinaning texnik holatini avtomobilning yonilg‘i-iqtisodiy va tortish-ilashish xususiyatlariga ta’siri. Protektorning yedirilishi natijasida shinaning tavsifi o‘zgaradi, natijada u avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlarida namoyon bo‘ladi.

Yuk avtomobillari protektori chizgilarining balandligi 16-20 mm, yengil avtomobillarniki 8-10 mm ni tashkil etadi. Protektor chizgilari balandligining kamayishi bilan yo‘l-transport hodisalarining sodir bo‘lish ehtimolligi oshadi, shinalarning katta tayanch yuzalarda tortish-ilashish xususiyati yomonlashadi (asosan nam va qorli yerlarda).
Biroq, quruq yo‘llarda yedirilgan protektorli shinalarning ezilishdan yo‘qotishi natijasida g‘ildirashdagi qarshilik kamayadi kamaytiradi, bu esa yonilg‘i sarfini kamaytiradi .
Shuning uchun protektori yedirilgan shinalarni kuz-qish mavsumida almashtirish maqsadga muvofiqdir. Bu esa shinalarning ishlash muddatini oshirishga imkon beradi. Ekspluatatsiya boshlanish davrida yangi shinalarning yedirilishi tez sodir bo‘ladi. Ho‘l va sirpanchiq yuzalardagi yedirilish quruq yo‘llarga nisbatan bir necha barobar kam (asosan yoz haroratlarida).
S hinaning ishlash davrini aniqlovchi omillar. Protektor yedirilishining chegaraviy qiymatga kelishi, shinaning shikastlanishi – kord iplarining uzilishi, karkasning qavatlarga ajrab ketishi, yonbosh yoki protektorning shishib ketishi, bortlarning uzilishi va boshqalar shinaning ishlash davri tugaganligini bildiradi.
Protektor yedirilishining avtomobilning ekspluatatsiya