614
tashkil etish va mohiyatini tubdan o'zgartirishga, ijodiy shaxsni
shakllantirishga olib kelishi kerak [1; 80-b].
Hozirgi payitga kelib axborot kompetentsiyasi zamonaviy umumiy
ta'limning
asosiy
ustuvor
yo'nalishlaridan
biriga
aylanmoqda.
Tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, shaxsiyatni rivojlantirishning turli yosh
davrlarida turli xil asosiy vakolatlarni shakllantirish zarur (masalan,
maktab yoshida - birinchi navbatda shaxsiy va kommunikativ; maktab
davrida - umumiy madaniy, ta'limiy,
kognitiv, axborot, kommunikativ;
kasbiy tayyorgarlik davri - semantik, umumiy madaniy, ijtimoiy va
mehnat, axborot, kommunikativ, siyosiy va ijtimoiy, ko'p madaniyatli
jamiyatdagi hayotiy kompetentsiyalar, hayot davomida o'rganish qobiliyati
va istagini ro'yobga chiqaradigan malakalar). Biroq, insonning butun
hayoti davomida shakllanishi kerak bo'lgan
bir qator kompetentsiyalar
mavjud. Axborot kompetentsiyasi ham shunday vakolatlarga tegishli.
Ko'pgina
mualliflar
"axborot
kompetentsiyasi"
tushunchasini
shaxsning ma'lumotni mustaqil izlash, tanlash, tahlil qilish, tartibga solish,
taqdim etish va uzatish qobiliyati deb hisoblaydilar. Masalan, u axborot
kompetentsiyasini " universal usullar ma'lumotlarni qidirish, qabul qilish,
qayta ishlash, taqdim etish va bilimga o'tkazish ". Axborot kompetentsiyasi
deganda "keng, tez yangilanayotgan va o'sib borayotgan axborot
maydonida harakat qilish, tez topish qobiliyati" tushuniladi kerakli
ma'lumotlar va uni o'z faoliyatingiz tizimiga kiriting,
uni amaliy va
tadqiqot
muammolarini
hal
qilishda
qo'llang"
va
axborot
kompetentsiyasini zamonaviy multimediya vositalaridan foydalangan
holda katta hajmdagi ma'lumotlarni qabul qilish va qayta ishlash qobiliyati
deb hisoblang. axborot kompetentsiyasiga kerakli ma'lumotlarni mustaqil
izlash, tahlil qilish va tanlash, real ob'ektlar va axborot texnologiyalari
yordamida tartibga solish, o'zgartirish, saqlash va uzatish qobiliyatini o'z
ichiga oladi. Bu kompetentsiya talabaning o'quv fanlari va ta'lim
sohalarida, shuningdek, atrofdagi dunyoda mavjud bo'lgan ma'lumotlarga
ega bo'lish ko'nikmalarini beradi [5].
Mamlakatimizning
o'quvchilarga
nisbatan
insoniy
pozitsiyani
egallashga qodir bo'lgan o'qituvchilarga bo'lgan ehtiyoji ularning kasbiy
malakasini oshirish muammosini ro'yobga chiqaradi, bu esa o’quvchilarni
o'qitish jarayoniga kompyuter texnologiyalarini joriy etish bo'yicha o’rta
maxsus ta’lim o'quv yurtlariga bo'lgan talabni oshiradi,
bu esa ularni
mustaqil ravishda savollar berishga va ularga
yangi axborot
texnologiyalari yordamida javob topishga harakat qilishga undaydi. Shu
bilan birga, o’quvchilarning bilim faoliyati aqliy jarayonlarning
615
rivojlanishini o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, bilim,
ko'nikma
va
faoliyat
usullarini
shakllantiradigan
inson
xatti-
harakatlarining asosiy regulyatorlari sifatida faoliyat yuritishi kerak.
AKTdan foydalangan holda o'qitish jarayoni o'quvchilarning yosh va
ijtimoiy-psixologik xususiyatlariga asoslangan bo'lishi kerak.
Pedagogik
ilm-fanni
rivojlantirishning
zamonaviy
bosqichi
o’quvchularning axborot qobiliyatini shakllantirishning psixologik va
pedagogik aspektlarini o'rganish yondashuvlarning xilma-xilligi bilan
tavsiflanadi. Masalaning tarixiga murojaat qilish, fikrlash, xotira, tasavvur,
axborotni qayta ishlash va his qilish jarayonlari, hisoblash texnikasi ta'siri
ostida hissiy sohani o'zgartirish muammolari 1980-larda ilmiy tadqiqotlar
olib borilganligini ko'rsatadi [2; 286-b].
Hatto o'sha paytda O. K. Tixomirov kompyuterlashtirishning ta'lim
jarayoniga ta'sirini va haqiqiy ta'sirini farqlash zarurligini ta'kidladi. Uning
fikriga ko'ra, kompyuterlashtirish
nafaqat bilim, balki shaxsning
motivatsion, hissiy sohasi, o'z-o'zini anglashning rivojlanishiga ta'sir
qiladi. Ta'lim vositasi sifatida kompyuter insonning bilim ehtiyojlarini
rivojlantirishga hissa qo'shishi mumkin, bu esa insonga yordamisiz erisha
olmaydigan bilimlarni berish orqali tashqi, obro'li motivatsiyani
rivojlantirishga kuchli turtki berishi mumkin. 1980-yilning o'rtasida.
O.K.Tixomirov insonlarda yangi axborot texnologiyalari sohasida amaliy
ko'nikmalarga ega bo'lish zarurligini ta'kidladi. "Eng muhimi, olim
yozgan-kompyuter bilan ishlash zarurligini shakllantirish, undan mumkin
bo'lgan yordam spektrini tanishtirish" [3; 67-69-b].
Shu bilan birga,
O.K.Tixomirov kompyuterni o'quv jarayoniga kiritishning ziddiyatini
ta'kidladi, masalan, mantiqiy fikrlashni kuchaytirish, fikrlashda intuitiv
boshlanishning ba'zi bir bostirilishi bilan birga bo'lishi mumkinligini
ta'kidladi.
O’zbekistonda ta'limni axborotlashtirish kontseptsiyasida "axborot
jamiyati sharoitida insonni to'liq hayotga tayyorlash jarayoni" ekanini
ta'kidlab o’tilgan. Shu bilan birga, ta'limni axborotlashtirish nafaqat
imkoniyat, balki yangi axborot texnologiyalarining rivojlanishiga turtki
bo'lib, umuman jamiyatning jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga yordam
beradi. Shu paytdan boshlab maktablarda dasturlash
elementlarini faqat
ta'lim sohasida axborot texnologiyalaridan foydalanishning zamonaviy
darajasiga qadar har tomonlama o'rganishdan bir bo’lish zarur [4; 3-b].
Xulosa o’rnida shuni aytish lozimki, umumta'lim fanlarini o'qitish
jarayonida maktab o’quvchilarining mustaqil bilim faoliyatini
rivojlantirish vositasi sifatida kompyuter simulyatsiyasi masalasini ko'rib
616
chiqildi.
Tadqiqotlarimizga
ko'ra,
o'qitishda
yangi
axborot
va
telekommunikatsiya texnologiyalarini qo'llashda yuzaga keladigan
o'quvchilarning bilim faoliyati ta'lim shakllari va usullari mazmuni bilan
bog'liq pedagogik shart-sharoitlar, xususan, faoliyat va kompetentlik
yondashuvlarini amalga oshirish, kompyuter
texnologiyalari idrokining
psixologik xususiyatlari va boshqalar asosida o'qitilganlarning refleksiv
pozitsiyasini shakllantirish bilan yuzaga kelishi va davom etishi
mumkinligini aytishi lozim bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
