Замонавий таълим технологиясининг илмий – назарий асослари

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ
ИЛМИЙ – НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Ҳозирги замон таълим тизими, унинг мақсади ва вазифалари, республикамиз тараққиётига хизмат қилувчи таълим - тарбия олдига қўйилган муаммо ечимига мос келиш керак. Жаҳон миқёсида ҳукм сураётган фан-техника тараққиёти, мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожланишини бошқариш ва унинг келажагини белгилаб боришдаги кишилар интелектуал салоҳияти ҳақидаги ахборот ниҳоятда муҳимлигини кўрсатмоқда. Шунинг билан бирга дунё бўйича илм - фан ривожининг бугунги ҳолати, айниқса бу борадаги замонавий ахборот технологиялари кенг жорий этилган жамиятда турли фан соҳаларида билимларнинг тез янгиланиб бориши, таълим олувчилар олдига уларни жадал эгаллаш билан бир қаторда, мунтазам ва мустақил равишда билим излаш вазифасини қўймоқда.

Бундай вазифаларни ҳал қилишга бугунги кунда амалиётда кенг қўлланилаётган таълимни технологиялаштириш ва улар асосидаги маълумотларни, ахборотларни тўплаш, сақлаш ва керакли манбаларга узатишнинг замонавий усуллари - компьютерлаштирилган усуллари, янги ахборот технологиялари пайдо бўлди. Бу янги ахборот технология, ахборотларни қабул қилиш, қайта ишлаш билан шуғулланади ва натижада янги (фойдаланувчига керакли кўринишдаги) ахборотни компьютерлар ёрдамида ишлаб чиқилади. Умуман олганда янги ахборот технология деганда қандайдир яратиш фаолиятини амалга оширувчи компьютер ва унда жорий этилган дастурий таъминот назарда тутилади ва бу ўз навбатида замонавий таълим технологияларини яратиш ва ундан амалиётда самарали фойдаланишга кенг имкониятлар яратади.
Бу борадаги олиб борилган кўп йиллик илмий изланишларимиз ва улардан таълим-тарбия жараёнида фойдаланиш истиқболли педагогик самараларни беришлигини кўрсатди [1,2,3,4] ва улар асосида ўқитишни бошқаришнинг замонавий усулларини ишлаб чиқаришга эришилди [2].
Бунда замонавий технологияларини тадқиқ этишда, аввало, қуйидагиларга эътибор бериш лозим:

• 
  қаралаётган ҳодиса ва жараённи ифодаловчи маълумотлари тўпламини аниқлаш;
  
• 
  ўрганилаётган манбага қараб таълим мақсади ва мазмун моҳиятини аниқлаш;
  
• 
  қўйилган мақсадга мувофиқ ҳолда тадқиқот вазифаларини аниқлаб чиқиш;
  
• 
  вазифаларга мос равишда маълумотлар тизимларини аниқлаб чиқиш;
  
• 
  мақсадга эришиш учун танланган тизимлар орасидаги боғланишларни таҳлил қилиб чиқиш ва тадқиқот вазифаларига эришишда улардан фойдаланиш мезонларини ишлаб чиқиш;
  
• 
  мақсадга эришишнинг алгоритмик тизимини ишлаб чиқиш ва уни жорий этишда замонавий компьютерлардан фойдаланиш;
  
• 
  мақсадга эришишда фаолият турларини аниқлаб, шу асосда таълимни технологиялаштиришнинг дастлабки натижаларини лойиҳалаштириш лозим ва бу жараённи мақсадга эришгунга қадар давом эттириш;
  
• 
  таълимни технологиялаштириш давомида тескари алоқа воситаларидан самарали фойдаланиш натижасида жараён кечишини мунтазам назорат қилиб бориш ва тегишли пайтларда ростлаш ишларини ҳам олиб бориш;
  
• 
  олинган натижаларни илмий - услубий жиҳатдан таҳлил қилиш асосида ишланмалардан амалий ҳаётда фойдаланишга услубий тавсиялар ва кўрсатмалар тайёрлаш.
  

А. Қодирий номли Жиззах Давлат педагогика иститутида бу боради салмоқли ишлар амалга оиширилмоқда. Айниқса "Техника фанларини ўқитишга янги педагогик технологияларни қўллашнинг илмий - назарий асослари" йўналишдаги ишлар (илмий раҳбар тех. фан доктори, профессор Тўрақулов Х.А.), "Дарсликлар, ўқув қўлланмалари, маърузалар курси ва шу кабиларнинг электрон вариантини тайёрлаш" йўналишидаги ишланмалар (илмий раҳбар тех. фан номзоди, доцент Хаитов Ф.Н.), "Таълимда ЯПТларни қўллашнинг педагогик самарадорлигини аниқлашга эксперт тизимлар ишлаб чиқиш" борасидаги ишланмалар илмий тадқиқотлар самарадорлигини аниқлашда ҳам катта аҳамият касб этмоқда (илмий раҳбар тех. фан номзоди, доцент Юсупов Р.М.), "Талабалар онги ва қалбига миллий истиқлол ғояларини сингдиришнинг инновацион услублари" мавзусидаги комплекс тадқиқот олимлари (Тўрақулов Х.А., Қўшбақов Н.Х., Ўралова О., Равшанов О., Хошимхонов М., Усмонов Н.Ў., Ўролов А.А., Юнусов Д., Фармонов Ў.) истиқболли натижаларни қўлга киритмоқда, "Фанларни ўқитишни такомиллаштириш учун инновацион услубларни яратиш ва жорий этишнинг методологик асослари" номли комплекс мавзу бўйича эса институтимиз профессор-ўқитувчиларидан проф. Тўрақулов Х.А., доц. Хаитов Ф.Н., доц. Юсупов Р.М., доц. Убайдуллаев С., ўқитувчилардан Ҳамидов Ж.А., Тўрақулов О.Х., Алимов Н.Н., Товбоев С.А., Юлдашев Ш., Алиқулов С. ва бошқалар диққатга сазовор илмий тадқиқот ишларни амалга оширмоқдалар ва ниҳоят "Педагогика назарияси ва тарихининг ёшлар тарбиясидаги инновацион услублари" номли комплекс мавзуида доц. Х.Пайзимуродов, проф. У.Жуманазаров, Н.Х.Қўшбоқов, О.А.Равшановларнинг ишлари натижасида бугунги кунда амалиётда кенг фойдаланилмоқда.
Юқоридаги санаб ўтилган муаммолар бўйича бугунги кунда ҳам ишлар қизғин кетмоқда ва биз уларни умумий кўринишда қуйидагича ифодалашни лозим топдик(5.2.1-шакл).
Шаклдаги, ГИИ – гумаритар ва ижтимоий-иқтисодий фанлар блоки;
МТИ - математик ва табиий- илмий фанлар блоки;
И(М) - ихтисослик (махсус) фанлар блоки;
Қ - қўшимча фанлар блоки;
У - умумкасбий фанлар блоки;
МА - малакавий амалиёт блоки;
1.1. - ишбилармонлик ўйинлари технологияси;
1.2. - индивидуаллаштирилган ўқитиш технологияси;
1.3. - модулли ўқитиш технологияси;
1.4. - муаммоли ўқитиш технологияси;
1.5. - дастурлаштирилган ўқитиш технологияси;
1.6. - моделли ўқитиш технологияси;
1.7. - табақалаштирилган ўқитиш технологияси;
1.8. - компьютерли ўқитиш технологияси;
2.1. - таълимни бошқаришга тизимий ёндашув;
2.2.- таълимни бошқаришда ҳаракатчан моделлардан фойдаланиш;
2.3. - таълимни бошқариш алгоритмларидан фойдаланиш.
Юқоридаги санаб ўтилган муаммоларни ҳал қилишда асосий тадқиқот манбаи бўлиб, ўқув режасидаги фанлар блоклари ҳисобланади. Бу манбани ташкил этувчи фанлар блоклари орасидаги алоқадорликни ўрганиш, улардаги муайян мутахасиссисликни тайёрлашдаги пропедевтик маълумотлар (олий таълимга қадар бўлган таълим муассасаларидаги талабалар эгаллаган таянч тушунчалар)ни ҳисобга олиш, кўрсаткичлар (параметрлар) орасидаги корреляцион боғланишлар натижалари асосида олиб борилади. Бу алоқадорлик ўрганилгандан кейин тадқиқот манбаига таъсир қилдириш лозим бўлган таълим-тарбия жараёнини такомиллаштиришнинг педагогик инновациялари қараб чиқилади ва у тадқиқот манбаи, мақсади, вазифалари ҳамда қайси йўналишга мўлжалланганлигига қараб танланади. Бундай тадқиқотларни олиб боришда ўқув режасидаги фанларни микроблокларга ажратиш яхши педагогик самараларни беради ва тадқиқот иш режасини аниқ ва оптимал лойиҳалаштириш имконини беради.