Замонавий таълим технологиясининг илмий – назарий асослари

ТАЪЛИМНИ БОШҚАРИШГА ТИЗИМИЙ ЁНДАШУВ

Жамият ривожланишининг асосий кўрсаткичларидан бири таълим – тарбия жараёни жамият тараққиётида бош муаммо ҳисобланади. Жамият равнақига қараб ушбу жараён ва уни бошқариш ривожланиб ҳамда мураккаблашиб боради. Мустақил давлатимизнинг ижтимоий – иқтисодий қонунлари ва эҳтиёжларига мос равишда таълимни бошқариш амалга оширилади.

Мазкур параграфда таълимнинг ҳаракатчан моделини яратиш ва уни бошқариш услубиятини баён қиламиз. Маълумки бошқариш – мавжуд имконият ва воситалар орқали режалаштирилган мақсадга эришиш демакдир. Кўзланган режани амалга оширишда тез ва қулай вариантдан фойдаланиш ижрочини албатта қизиқтиради. Энг қулай (оптимал) бошқариш деганда кичик имкониятлардан фойдаланиб юқори натижага эришиш жараёни тушунилади.
Таълимда бошқариш – бу бошқарувчининг – ўқитувчининг мавжуд имкониятлари (фан юзасидан мавжуд билимлари, эгаллаган турли ўқитиш услублари, ўқув восита ва ўуроллари, педагогик маҳорати) асосида талаба – ўқувчида керакли (зарур бўлган) билим, кўникма, ва малакаларни қўйилган мақсадга мос шакллантириш жараёнидир.
Албатта таълимни бошқаришни турли йўллар билан амалга ошириш мумкин. Айниқса ҳозирги пайтда таълим – тарбия жараёнини бошқаришга турли илғор педагогик технологиялар қўлланилиб келинмоқда. Ушбу соҳадаги кўп йиллик илмий – тадқиқот ишларимиз натижаси таълимнинг ҳаракатчан моделини тузиш орқали бошқариш ўзининг самараларини беришлигини кўрсатмоқда. Мўлжалланаётган технология тизимий ёндашув услубиятига асосланган бўлиб, қуйидаги кетма – кетлик бўйича амалга оширилоади:

• 
  ўрганилаётган фан бўйича маълумотлар (назарий ва амалий) ни тайёрлаш;
  
• 
  тайёрланган маълумотларни ўқитиш услуби ва мақсадини эътиборга олган ҳолда тизимларга ажратиш;
  
• 
  ўрганилаётган фан мазмунини ўқитишнинг қўлламоқчи бўлган илғор педагогик усуллари нуқтаи назардан таҳлил қилиш;
  
• 
  илғор педагогик технология яратилишининг дастлабки босқичига оид мақсадни аниқлаш;
  
• 
  илғор педагогик технологияга ўқитишнинг вазифаларини ишлаб чиқиш;
  
• 
  илғор педагогик технологияни қўллаш жараёни кетма – кетлигини ишлаб чиқиш;
  
• 
  илғор педагогик технология асосида ўқитиш дастурини экспертиза қилиш;
  
• 
  илғор педагогик технологиядан фойдаланишга турли услубий тавсиялар тайёрлаш;
  
• 
  илғор педагогик технологияни қўллаш ва эришилган натижаларни билим, кўникма, ва малака тизимларига ажратиш;
  
• 
  олинган натижалар бўйича сифат кўрсаткичларини аниқлаш;
  
• 
  кўзланган мақсадга эришганлик даражасини баҳолаш;
  
• 
  таълимни бошқариш жараёни тўғрисида хулоса чиқариш.
  

Қайд этилган кетма – кетликни эътиборга олган ҳолда ўқитишнинг янги технологиясининг ташкилий – тузилмавий тарихи 5.5.1 – шаклда келтирилган.
Чизмадаги белгилар қуйидагича ифодаланади:
1.1 – бошқарувчи билиш керак бўлган, ушбу соҳага тегишли фан – техника янгиликлари (ютуқлари);
1.2 - қаралаётган фанни ўрганишга тегишли компьютерли дастурлар;
1.3 - қаралаётган фанни ўрганишга тааллуқли автоматлаштирилган тизимлар;
1.4 – ушбу соҳага тегишли бошқарувчига ёрдам берадиган бошқа восита ва ўқув қуроллари;
2.1 - қаралаётган таълим йўналиши бўйича ўқитувчидаги назарий маълумотлар бўйича имкониятлари;
2.2 - қаралаётган таълим йўналиши бўйича ўқитувчидаги амалий маълумотлар бўйича имкониятлар;
2.3 - қаралаётган таълим йўналиши бўйича ўқитувчи учун мавжуд справочник маълумотлар;
2.4 - қаралаётган таълим йўналиши бўйича ўқитувчи учун мавжуд таянч маълумотлар мажмуи;
2.5 - қаралаётган таълим йўналиши бўйича ўқитувчи учун мавжуд таянч маълумотлар мажмуи;
3.1 – ўқитувчида ушбу соҳа бўйича шаклланган назарий маълумотлар;
3.2 ўқитувчида ушбу соҳа бўйича шаклланган амалий аҳамиятга эга бўлган маълумотлар;
3.3 – ўқитувчида назарий ва амалий маълумотлар асосида ҳосил бўлган билим, кўникма ва малакаларнинг шаклланганлиги;
3.4 – ўқитувчининг ўзида ҳосил бўлган билим, кўникма ва малакаларнинг жорий қилиш қобилияти шаклланганлиги;
4.1 – электрон – дарсликлар ҳақидаги маълумотлар борлиги;
4.2 – компьютерли – мулоқатли дастурлар (таълим берувчи дастурлар) ҳақидаги маълумотлари борлиги;
4.3 – ўқитишга автоматлаштирилган тизимларни қўллаш ҳақидаги маълумотлари борлиги;
4.4 – узоқ масофадан туриб ўқитиш ҳақидаги услублардан хабордорлиги;
4.5 – бошқа илғор педагогик технологиялардан хабардорлиги ва уларни қаралаётган таълим жараёнига қўллай олиш мумкинлиги ҳақидаги маълумотларга эгалиги;
6.1 – бошқарувчининг таълим жараёнини бошқаришни мунтазам равишда ростлаб бориш имконияти борлиги;
6.2 – бошқарувчининг таълимни бошқариш жараёни мақсадлар тизими асосида олиб бора олиш қобилияти;
6.3 – бошқарувчининг таълим жараёни мақсаддан четлашган пайтга бошқаришни таълимга қўйилган мақсадга йўллай олиш қобилияти;
6.4 – бошқарувчининг таълим жараёнини қаралаётган соҳанинг Давлат таълим стандарт (андозаларга) лари даражасигача етказиб бора олиш қобилияти;
6.5 – бошқарувчининг илғор педагогик технологиялар ичидан зудлик билан мақсадга мувофиқ турини танлай олиш қобилияти;
6.6 – бошқарувчининг бошқарилувчи эхтиёдларини зудлик билан эътиборга ола билиш қобилияти;
6.7 – бошқарувчининг қўйилган мақсадга етиши учун зудлик билан бошқарилувчига қўшимча чора – тадбирлар белгилай олиш қобилияти;
6.8 – бошқарувчининг суст ўзлаштирувчи бошқарилувчиларга қўшимча машғулотлар ўтказишга шарт – шароит яратиш қобилияти;
8.1 – ахборотларни йиғиш, сақлаш, қайта ишлаш ва узатиш услубларидан фойдаланиш бўйича тавсиялар;
8.2 – ахборотлар оқими, ҳажми, йўналтирилганлиги, даврийлиги ва тезкорлигини аниқлаш ва баҳолашга тавсиялар;
8.3 – ахборотларга бўлган эхтиёжларини режалаштириш ва башорат қилиш бўйича тавсиялар;
8.4 – ишнинг жорий натижалари тўғрисидаги тезкор ахборотлар тизимини тайёрлашга тавсиялар;
8.5 – ахборотлар оқимини қисқартиришга тавсиялар;
8.6 – маълумотлар мажмуини (банкини) тайёрлаш;
8.7 – маълумотлар тизимида оммавий фойдаланишга тавсиялар;
8.8 – компьютерли тизим яратиш ва уни мунтазам равишда ривожлантириб боришга тавсиялар;