Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

Amaliy qobiliyat
praktik aqlning yuksak darajada rivojlan-
ganligini, fahm-farosatning kuchliligi, iroda va yetuk kirishuv-
chanlikni o‘z ichiga oladi. 
Matematik qobiliyat
matematik materiallarni umumlashtirish, 
mulohaza yuritish jarayonini qisqartirish, matematik ish amallarini 
kamaytirish, masalani idrok etish bilan natijasi o‘rtasida aloqa 
o‘rnatish, to‘g‘ri va teskari fikr yuritishdagi yengillik, unumlilik, 
masala yechishda fikr yuritishni epchilligi kabilar. 
Adabiy qobiliyat
nafosat hislarining yuksak taraqqiyoti darajasi 
xotirada yorqin ko‘rgazmali obrazlarning jonligini, «til zehni», behisob 
xayolan ruhiyatga qiziquvchanlik, intiluvchanlik va boshqalar. 
Nazariy va amaliy qobiliyatlar ham inson qobiliyatlaridan 
bo‘lib, nazariy qobiliyatlar mavhum, mantiqiy harakatlarga 
moyillikda namoyon bo‘ladi.
O‘quv qobiliyatlari bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashti-
rish, shaxs – shakllanishi, pedagogik ta’sirlar samaradorligini 
ortishida ijobiy rol o‘ynaydi.
Ijodiy qobiliyatlar moddiy va ma’naviy madaniyat asarlarini yara-
tish, yangi g‘oya, kashfiyot va yangiliklar yechishda namoyon bo‘ladi. 
Rus olimi I.P.Pavlov o‘z ta’limotida «badiiy», «fikrlovchi», 
«o‘rta» tiplarga ajratilgan shaxslarning ana shu uchta tipdan bitta-
siga taalluqli ekanligini tavsiflab beradi. Muallif ushbu tipologiyani 
yaratishda oliy nerv faoliyatining birinchi va ikkinchi signal 
tizimidan iboratligi to‘g‘risidagi ta’limotga asoslanadi. Birinchi 
signallar tizimi obrazlar, emotsiyalardan va ikkinchi signallar tizimi 
esa obrazlar haqida so‘zlar orqali signal berishdan iboratdir. 
Ikkinchi signal tizimi I.P.Pavlov tomonidan «signallarning signali» 
deb nomlangan edi.
I.P.Pavlov tomonidan ishlab chiqilgan tipologiyani quyida-
gicha tushuntirish mumkin:
1)
 
shaxs faoliyatida birinchi signallar tizimining signallari 
nisbatan ustunlik qilsa, bu inson 
«badiiy»
tipga taalluqlidir; 

---

158 
2)
 
mabodo «signallarning signali» nisbatan ustuvor bo‘lsa, bu 
shaxs 
«fikrlovchi»
tipga mansubdir; 
3) agarda har ikkala signallar aralashib ketgan bo‘lsa (birortasi-
ning ustunligi sezilmasa) bu inson 
“aralash
” tipga mansub odamdir;