‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

5 -§ . Ilmiy bilish va uning usullari
Fanlar ilmiy bilishning shakllaridir. Fanlar borliq va uning 
turli ko‘rinishlari: tabiat, jam iyat, inson tafakkuri to ‘g‘risidagi 
ilmiy bilish jarayonida yuzaga kelgan bilimlar tizimlaridan iboratdir. 
Ular insonning borliqni bilishi, o ‘rganishi va o ‘zlashtirishining 
o'ziga xos nazariy shakllari b o ‘lib, o ‘zlarida moddiy va m a’naviy 
omillami birlashtiruvchi ko‘p qirrali ijtimoiy hodisalar.
Fanlarning predm eti, keng m a’noda,insonni qurshab turgan 
borliq va uning shakllaridir. Shu jih a td a n fanlarni ularning 
predmetlariga ko'ra, shartli ravishda: 
tabiatshunoslik, ja m iy a t-
shunoslik
va ularning o ‘rtasidagi 
texnika fanlariga
bo‘lish mumkin.
Tabiatshunoslik fanlari tabiatni bilish, o ‘zlashtirish va o ‘z- 
gartirish qonunlarini o ‘rganadi.
Jamiyatshunoslik fanlari esa,ijtimoiy m unosabatlarni, insonni 
va uning jam iyatda tutgan o'rnini, jam iyatning ijtimoiy, iqtisodiy 
va m a’naviy hayotini o ‘rganadi.
Texnika fanlari b o ‘lsa, inson to m o n id an ixtiro qilingan 
mashina va m exanizm lar, ularning tuzilishi, qurilishi va ish 
faoliyatining qonuniyatlarini o'rganuvchi fanlardir. Texnik fanlar-
263

---

ning vazifasi insonni texnika qurilm alari haqidagi bilim lar bilan 
q u ro llan tirib , yangi tex n ik a vositalarini yaratishga yordam
berishdan iboratdir.
Fanlarni yana amaliy va fundamental fanlarga ham bo ‘lishadi. 
Bunda ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq bo'lgan, erishilgan 
har bir yangi natijasi ishlab chiqarishga bevosita tatbiq etilib 
boradigan fanlar 
am aliy fa n la r,
deyiladi. Fundam ental fanlar esa 
tabiat, jamiyat, inson va inson tafakkuri taraqqiyotining um um iy 
qonuniyatlarini nazariy jihatdan o ‘rganuvchi fanlardir. Amaliy va 
fundam ental fanlar o ‘zaro cham barchas bog'liq bo ‘lib, funda­
m ental fanlar borliqning turli sohalari qonuniyatlarini ishlab 
chiqarishga joriy etib, ijtimoiy-amaliy masalalami ham hal qilishga 
tatbiq etadi.
Tabiatshunoslik, jamiyatshunoslik va texnika fanlaridan farqli, 
falsafa insonning borliq haqidagi eng um umiy bilimlari tizim idan 
iborat bo‘lib, boshqa barcha fanlarga metodologik asos bo'lib xizmat 
qiladi. Barcha fanlarning o ‘ziga xos tadqiqot usullari (metodlari) 
bor. Ularning metodologiyasi esa, barcha fanlarning yutuqlarini 
um um lashtirishdan kelib chiqqan falsafiy xulosalardir.