‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Roziy Abu Bakr Muhammad ibn Zakariyo
(865—925) 
shunday degan edi: 
,Kimki falsafani о ‘rganish bilan
mashg‘ul bo‘Isa, unga katta e ’tibor berayotgan b o ‘Isa, и haqiqatni
bilishga loyiqdir. Haqiqatan ham, kishining ruhi bu dunyoning razolat
va zulmatlaridan musaffo bo ‘lishiga va inson farog‘atga yetishishiga
faqat falsafani о ‘rganish orqali erishish mumkin 
M ashhur fransuz 
m a’rifatparvar faylasufi 
J.J.Russo 
ham
,pdamni faylasuf qilishdan
oldin uni inson sifatida tarbiyalash lozim 
degan edi.
Yuqorida aytilganlardan shunday xulosa kelib chiqadiki, falsafa 
jam iyatdagi m a’naviyat rivoji darajasini k o ‘rsatish bilangina 
cheklanmay, inson m a’naviy kamolotini yuksaltirishga ham bevosita 
ta ’sir etadi. Falsafani o ‘rganish natijasida kishilarda insonparvarlik, 
adolatparvarlik, haqiqatparvarlik, boshqalarga achinish, qayg‘urish 
singari m a’naviy fazilatlar shakllanadi. Falsafaning inson, jamiyat 
taraqqiyotida tobora kattaroq ahamiyat kasb etib borishi ham shu 
bilan belgilanadi.
27

---

Insonni, uning ma’naviy olamini bosh mavzu sifatida qarash
falsafaning insonparvarlik bilan bog‘langan qadriyatlarini
sh ak llan tirad i. Insonp arvarlik — barcha m uam m olarga
um um insoniyat m anfaati, qadri-qim m atidan kelib chiqib
yondashishdir. 
„D unyoda insondan buyuk qadriyat yo‘q, uning 
m anfaatlari yo ‘lida xizmat qilish esa, bu yorug1 olamdagi eng 
muqaddas ishdir“ , degan fikrda Sharq falsafasining asosiy g‘oyasi 
ifodasini topgan. N aqshbandiyya g ‘oyalarida ham odam larga 
yaxshilik qilish, yetim -yesirlarga, beva-bechoralarga inehr- 
muruvvatli, rahm -shafqatli b o ‘lish eng savobli ish, deb ta ’rif- 
langan.
Sharq falsafasida katta o ‘rin olgan insonparvarlik qadriyatlari 
Umar Xayyomning quyidagi aiboiysida ham o ‘z ifodasini topgan: 
„ Bir g ‘arib ко ‘nglini qila olsang shod,
Yaxshidir yer yuzin qilgandan obod.
Lutfingla bir dilni qul qila olsang,
Afzaldir yuz qulni qilgandan ozod“.
Bu g‘oya Alisher Navoiyning quyidagi misralarida ham aniq 
ko'zga tashlanadi:
,J(imki bir ко ‘ngli siniqning xotirin shod aylagay,
Oncha borkim ка Ъа vayron bo ‘Isa, obod aylagay. “
Demak, bir g‘arib, nochor, muhtoj kishiga yordam berish, 
uning ko'nglini ko'tarish savobliligi jihatidan vayron b o ‘lgan 
ka’bani tiklash bilan barobardir.