‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Vardxamanadlr. 
U 
miloddan aw algi VI asrda yashagan bo'lib, G ‘olib-Jina degan 
taxallus bilan m ashhur bo'lgan. Uning izdoshlari jaynichilar, deb 
atalganlar.
Jaynichilar borliqni ikkiga: 
tirik
va 
notirik
dunyoga bo‘ladilar. 
Notirik tabiatga ular moddiylikni kiritadilar. Moddiy narsalarning 
hammasi boiinmas, mayda zarrachalardan tashkil topgan, deb hisob- 
laganlar, notirik tabiatga makon, vaqt, harakat kabilami kiritganlar.
Tirik tabiatga, jaynichilar fikricha, jon kiradi. Jonning aso­
siy xususiyati onglilik — turli jonlarda turlicha darajada bo'ladi. 
Jon o ‘z tabiatiga ko‘ra mukammal narsa bo‘lib, uning imkoniyatlari 
cheksizdir. Biroq, jon tana bilan bog‘langan. U ehtiroslar, xohish- 
istaklar doirasiga tushib qolgan. Bu esa, uning imkoniyatlarini 
cheklab qo ‘ygan. Shuning uchun haqiqiy bilim jonni soflanib, 
tan ad an xalos b o ‘lishiga yordam qilishi kerak. B uddachilik 
falsafasining asosiy g‘oyasi shudir.
Qadimgi hind falsafasida chorvaka maktabi alohida o ‘rin tutadi. 
Chorvaka falsafasi miloddan aw algi VI asrlarda kelib chiqqan. 
Chorvaka falsafasi nam oyandalarining ko‘rsatishicha, olam m od- 
diydir. Moddiy dunyo esa to ‘rt unsur — suv, havo,tuproq va o ‘tdan 
tashkil topgan. Organik tabiat va, shu jum ladan, inson ham ana 
shu moddiy unsurlarning birikmasidan iborat. Insonning o ‘ziga 
xos xususiyati shundaki, u aw alo aqlli mavjudotdir. Chorvaka 
ta ’limoticha, inson o ‘z aqli va sezgi a ’zolari yordamida tashqi 
dunyodagi narsa va hodisalarni bilishga qodirdir.
Qadimgi Xitoy ham turli ijtim oiy-falsafiy fikrlar dastlab 
vujudga kelgan va taraqqiy etgan mamlakatlardan biri edi.
Qadimgi Xitoyda ijtimoiy-falsafiy fikr miloddan aw algi VII 
asrda vujudga kela boshlagan. Qadimgi Xitoydagi ijtimoiy-falsafiy 
fikr tarixida Konfutsiyning (eragacha 551—479-yillar) qarashlari 
alohida o ‘rin tutadi. U ijtimoiy-falsafiy fikrlarning rivojiga katta 
hissa q o ‘shgan, y a ’ni qadim iy yodgorliklardan hisoblangan 
,,Q o‘shiqlar kitobi“ , „B ahor va kuz“ kabi kitoblarni tuzishda 
qatnashgan.Konfutsiyning o ‘zi ,,Aforizmlar“i bilan m ashhurdir, 
ya’ni falsafiy qarashlarida axloq masalalari markaziy o ‘rin tutadi. 
Yaratuvchi ilohiy kuchni tan olgan Konfutsiy: „Kishilaming hayoti 
taqdirga bog‘liq, boylik va ulug‘lik esa Iloh tom onidan beriladi“ , 
deb uqtiradi.
38

---

Konfutsiy qarashlarida