‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Mishel Montye 
(1533— 
1593-yillar): „Falsafa insonni xayrli ishlarga, insoncha yashab, 
o'lishga o ‘rgatadi“ , — degan fikrni o ‘rtaga q o ‘ydi.
Uyg‘onish davridan keyingi falsafiy ta ’lim otlar tizimida inson 
va tabiat muammosi birinchi o‘ringa chiqdi. Inson tabiatning muhim 
tarkibiy qismi sifatida qarala boshlandi. Din muammolari ikkinchi 
o'ringa qo‘yilib, unda fan, siyosat va axloqdan ajratib qarash ustu- 
vorlashdi.
Albatta, bu fikrlar din muammolari mutafakkirlarining e ’ti- 
boridan butunlay chetda qolib ketdi, degan m a’noni bildirmaydi. 
Eng asosiy gap — diniy aqidalar falsafiy ta ’lim otlarning asosiy 
mavzusi b o ‘lmay qolganligi va tabiatshunoslik fanlarining borliq 
to‘g‘risida haqiqiy ilmiy bilim beruvchi manba sifatida qaralishidadir.
Shu davrlarda ijtimoiy-siyosiy masalalarni dunyoviy jihatdan 
tahlil etuvchi Т. Мог, T. Kompanellaning ta ’limotlari yuzaga keldi. 
Falsafiy tadqiqotlar mavzusi dunyoviy m uam m olar bilan bog‘- 
lamb, asta-sekin ,,osm ondan“ yerga tusha boshladi. Uyg'onish 
davri faylasuflari, hatto fan kashfiyotlari, barcha ilmiy yangiliklarga 
nisbatan ham ,,sog‘lom shubha“ asosida yondashish lozimligini 
ko‘rsatdilar. Ular fan yutuqlarini o ‘zgarmas aqida emas, balki 
jarayon sifatida qarash masalasini o ‘rtaga qo ‘ydilar. ,,Sog‘lom 
shubha“ falsafiy tafakkurning asosiy belgisi sifatida qaror topdi.
Yangi davrda (X V II—X V III a srla rd a ) ta b iiy o t fan lari 
rivojlanishi natijasida sezgilar bergan m a’lum otlarning olamni 
bilishdagi o ‘rnini bo ‘rttirib ko‘rsatish hollari kuchaydi. Faylasuflar 
Arastuning: „Inson aqlida sezgilar bergan m a’lum otdan boshqa 
hech narsa yo‘q “ , degan fikrini asos qilib oldilar. Falsafaning 
mohiyatini bunday izohlovchi mutafakkirlar qatoriga F. Bekon, 
D. Yum, J. Berkli, T. Gobbs va boshqalar kiradi. Bunday ta’limotlar 
falsafada 
empirizm
deb ataladi.
XVIII asrdagi fransuz m a’rifatchilari falsafani jam iyatda ro ‘y 
berayotgan siyosiy qarashlar bilan bog‘lab, undan feodal tuzumiga 
qarshi kurashda keng foydalandilar. Shu asosda ular