|
Qadimgi M on-kxmer davlati va aholining xo^aligi.
Mon -
kxmerdagi ilk davlatlarning aksariyati milodiy I asrlarda vujudga
keladi. Ularning har biri o‘zaro bog'langan edi. Ulardan biri bap-
nom (Funan) davlati Janubiy Xindixitoydagi mon va kxmer qabi
lalarining birlashuvi natijasida tashkil topgan. Bapnom davlatining
tashkil topishi milodiy I asrga to 'g 'ri keladi.
Mamlakatda birlashuv jaravoni milodiy II—III asrlarda tugalla-
nadi. Shundan keyin qadimgi kxmer hukmdorlari bosqinchilik uru-
shini boshlab yuboradilar. Bu joydagi eng kuchli davlatlardan biri
Fanshiman bo'lib, kuchli harbiy dengiz flotiga ega bo'lgan. Fanshi-
man o ‘zining kuchli floti va qo'shiniga tayanib, qo'shni davlatlar
va qabilalar yerini tortib oladi.
342
Bapnom kuchli harbiy qo'shinga ega bo'lib. harbiy dengiz va
savdo-sotiq milodiy IV asrda ham kuchayib borgan. Mamlakatda
irrigatsiva va ibodatxonalar qurishga katta e’tibor berilgan. In-
duizm va buddizm mustahkamlanib borgan va hukmdorlarning
hokimiyati kuchaygan.
V -V I asr boshlarida qadimgi kxmer jamiyatining shimoliy gu-
ruhi kuchayadi. Ularning qo'shini dengiz sohili bo'ylarini va Bap-
nomni bosib oladi. Bapnom esa shu bilan o ‘z faoliyatini to'xtatadi.
Mon-kxmer xalqlari Janubiy Hindiston madaniyatini, jiunladan.
hind yozuvini, sanskrit tilini, dinning ba'zi xususiyatlarini qabul
qiladilar. Xususan, monlar buddizmni, kxmerlar induizm dinini qa
bul qilgan.
Indoneziya xalqlarining qadimgi davlatlari.
M a'lum ki. In-
doneziya hududiy jihatdan ikki bo'lakdan iborat, biri ko^pdan-ko'p
orollardagi, ikkinchisi esa qit’adagi yerlar.
Milodiy 1—VI asrlarda lndoneziyaning orollar qismida ikki gu-
ruh davlatlar vujudga keladi. Ularning biri g ‘arbiy yoki Malaya va
ikkinchisi sharqiy yoki Yavan guruhi. G 'arbiy guruhga Siunatra
davlatlari kirib, ularda markazlashish jarayoni tezroq sodir bo'lgan.
Ular Malakka yarimorolidagi kichikroq davlat birlashmalari edi. Ij
timoiy tuzilishi jihatdan bir-biriga o‘xshash edi.
Ularning turmushida tashqi savdo katta o'rin tutardi. Chunki
bu davlatlar serqatnov savdo yo'li ustida joylashgan edilar. Janu-
bi-sharqiy Osiyodagi dengizchilar bu davrda mon-kxmerlar va in-
doneziyaliklar edi.
Shalmaladvipidagi davlatlar orasida Lankasuka (milodiy II
asr), Kataxa va Tambarlinga davlatlari mashhurroq edi. Xorijiy
sayyohlarning m aium otlariga ko'ra, ularning saroylari boy, q o 'sh i
ni kuchli bo'lgan. Shahar aholisi orasida buddaga va hindulikka
e'tiqod. sanskrit adabiyoti, yozuv va tili keng tarqalgan. G'arbiy
Indoneziyadagi qadimgi davlatlar g'arb va sharq bilan savdo va
diplomatik aloqalar olib borgan.
Yava va Kalimantandagi Malay va Yavan davlatlari xiyla bosh-
qacharoq bo'lgan. G'arbiy Yavadagi Taruma va Mulavarmana dav
latlari mashhurdir. Kalimantandan sharqda joylashgan Mulavar-
mananing bir nomi hukmdorlari bilan atalgan. Bu davlatlar IV -V
343
asrlarda tashkil topgan. Ijtimoiy tuzilishi jihatdan bu davlatlar
Bapnom davlati tuzilishiga o'xshashdir. Davlat irrigatsiya qurilishi
bilan shug'ullangan. Bu yerda ham dehqonehilik va chorvachilik
xo'jaliklari bo'lgan.
Yerning bir qismi davlatlarga qarashli bo'lib, u yerda xususiy
yerlar ham bo‘lgan. Janubi-sharqiy Osiyodagi davlatlaridan biri
Champa b o iib , aholisi indoneziya til oilasiga mansub b o ig an .
Bu davlat Xindixitoy yarimorolining Sharqiy sohiliga joylash
gan. Champa hududdagi dengiz savdosi davlatlaridan biri b o iib ,
kuchli dengiz flotiga ega b o ig an . Bu davlat savdogarlari dengiz
orti mamlakatlari bilan q iz g in savdo-sotiq ishlarini olib borgan-
lar. Champa hukmdorlari dengiz qaroqchiligi bilan ham shug'ul la
ri ib, dengizda o 'z hukmronliklarni o'rnatishga harakat qilgan.
Ayni paytda ular qo‘shni sohildagi qishloqlarni talab bosqinchilik
qilib, qishloq ahlining mollarini, boyliklarini talaganlar. Champilar
madaniy jihatidan indoneziya dunyosiga yaqin b o iib , shuningdek,
ular kxmerlar madaniyatidan ham bahramand bolganlar.
Qadimda ular xanliklar bilan urushlar olib borib, ular bilan
diplomatik va savdo-sotiq munosabatini ham o'rnatgan.
M.av. I mingyillikning o'rtalaridan boshlab Qadimgi Janu-
bi-Sharqiy Osiyo xalqlarida ilk davlatlar shakllanadi. Ular o'zlari-
ga xos xo ‘jalik shakllariga ega bolishgan. Sug'orm a sholikorlik
qishloq x o ‘jaligining asosi b o ig an . Ijtimoiy jihatdan kichik-kichik
qishloq jamoalariga ega bolg an lar; m a’naviy jihatdan ajdodlar
ruhiga sig inganlar va o'zlariga xos tasviriy san’atga ega b o lg a n
lar.
K o'p sonli qadim gixalqlar, etnikguruhlam ing ajdodlari b o ig a n
vetlar, kxmerlar, monlar, malayyaliklar, yavanliklarning aksariyati
katta-kichik daryoiarning unumdor yeriarini egallagan edi. Ular-
dan ba’zilari tog' oldi hududlarida yashovchi etnik guruhlarga o 'z
ta'sirini o'tkazgan. M azkur hududning shimoldagi davlatlar, xusu-
san vetlar qadimgi xitoyliklar bilan muttasil mudofaa urushlari olib
borganlar. Shu munosabat bilan Qadimgi Janubi-sharqiy Osiyo
ning yerlari binnuncha qisqarib ketgan. Janubi-sharqiy Osiyodagi
boshqa davlatlar mazkur davrlarda yirik urush harakatlari olib bor-
344
magan. Ular qo‘shni xalqlar va davlatlar bilan, xususan Hindiston
xalqlari bilan faol savdo va madaniy aloqada b o ig an .
Do'stlaringiz bilan baham: |
