‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2- §. Janubi-Sharqiy Osiyoning qadimgi davlatlari
Janubi-Sharqiy Osiyoning geografik o‘rni va tabiiy sharoit-
lari. 
Janubi-Sharqiy Osiyo geografik nuqtayi nazardan Osiyoning 
janubi-sharqidagi ko'pdan-ko'p orollar va Xindixitoy yarim oroli- 
dan iborat. Yer yuzasi tog'lik. qisman tekisliklardan iborat bo'lib, 
maydoni qalin o ‘rmonlar bilan qoplangan. Xindixitoydan ko'pgi- 
na katta-kichik tezoqai* daiyolar oqib o'tadi. Hududning qit'a qis- 
mida Mekong, Menama, Irovadi, Soluen kabi daryolar oqib o'tib, 
orollarda juda mayda daryolar, ko'llar va botqoqliklar mavjud. 
Ular orasida Mekong daryosi bir necha m amlakatlardan oqib o'tib, 
irmoqlari juda ko ‘p uzunligi 4500 km. Bu daryo qadimdan bosh- 
lab aholi ziroatchiligida hayot manbasi bo'libgina qolmay, muhim 
o ‘zaro aloqa y o ‘li va keyingi vaqtda katta gidroenergetika zaxirasi- 
ga ham ega bo‘lgan. Iqlimi Uopik, seryog‘in, o ‘simlik va hayvonot 
olamiga ancha boy. Janubi-sharqiy Osiyo antropogenez jarayoni 
sodir bo'lgan mintaqalarning biridir.
336

---

Xindixitoyda odamlar ilk paleolit davridan boshlab yashab ke- 
ladilar. Olimlar hududdagi Yava orolining Trinil, Mojokerto degan 
joylaridan bugungi kunimizdan 1,5-2 million yil ilgari yashagan 
eng qadimgi odamlarning makonlarini topganlar. Dastlab ular ter- 
machilik, ovchilik va baliqchilik bilan kun keehirgan. Shuningdek, 
Janubi-sharqiy Osiyodan so'nggi, o 'rta tosh (mezolit), m.av. VIII 
mingyillikka va undan keyingi davrlarga mansub b o ig a n ma- 
konlarning o'rni ham topib o'rganilgan. Bu jihatdan xorijiy, mahal- 
liy, xususan Rossiya olimlarining xizmatlari ham tahsinga loyiqdir.
Neolit davrida esa bu yerda sholikorlik xo‘jaligi shakllanadi. 
Janubi-sharqiy Osiyodagi aholi asosan avstroosiyo til oilalariga 
mansub mon-kxmyer va boshqa etnik guruhlar, hududning mate- 
rik qismida, orollarda esa avstroneziya til oilasiga mansub malaya- 
liklar. yavaliklar va boshqa etnik guruhlar yashagan.
Xindixitoy janubidagi tekisliklarda yashovchi avstroosiyo til 
oilasiga mansub etnik guruhlar birmuncha rivojlangan xo‘jalikka 
ega edilar. M.av. V mingyillikda bu yerdagi aholi mustaqil ravish- 
da misdan har xil mehnat qurollari, aslahalar va ziynat buyumlari 
yasagan. M.av. IV mingyillikdan boshlab esa mis, so'ngra jez-bron- 
zadan har xil ashyoviy buyumlar yasaganlar. Qadimgi m a'dansoz- 
likning bu markazi qo‘shni o lk a la r xo'jaligiga chuqur ta ’sir etgan. 
Ammo m.av. II mingyillikda Janubi-sharqiy Osiyoning xo'jaligi 
atrofdagi qo ‘shni qabilalar xo'jaligidan orqada qola boshlagan.
Bu joydagi katta darvolaming murakkab to g lik joylardan oqib 
o'tishi u yerlarda yirik sug‘orish inshootlarini barpo etishga va sho- 
likorlikning yuksak darajada rivojlanishiga imkon bermagan. Faqat 
daryo sohillarida keyinchalik tiklangan ilk qishloq aholisi sholikor­
lik bilan shug'ullangan.
So'nggi jez-bronza davriga, ya'ni 1 mingyillikka mansub mash­
hur Dongshon sivilizatsiyasi davrida Janubi-sharqiy Osiyoning kat- 
ta-kichik daryolari vodiylarida dehqonehilik bilan shug‘ullanuvchi 
aholi keng tarqalib, ular bu joyda ilk davlatlaming vujudga keli- 
shi uchun shart-sharoit yaratdi. Dastlab bu yerlarda motiga deh- 
qonchiligi, keyin asta-sekin solqa, omochga asoslangan yirik va 
murakkab sug'orm a dehqonehilik qaror topdi.
337

---

So'qa va omochga asoslangan ziroatchilikninng rivojlanishi 
mehnat unumdorligini oshiradi. Bu jam iyatda tabaqalanish kucha- 
yishiga olib keldi. Joylarda atrofi mudofaa devori bilan mustahka- 
mlangan qishloqlar pay do bo'lib, ular asta-sekin shaharlarga aylana 
borgan. Jamiyatdagi bu o'zgarishlar Janubi-Sharqiy Osiyoda dast- 
labki davlatlaming vujudga kelishiga olib keladi.
Bu joyda G 'arbiy Osivodagi kabi rasmli iyeroglif yozuvlari 
mustaqil tarzda pay do bo'ladi. Qadimgi epigrafik va sanskrit ham- 
da ilk o‘rta asrlarga mansub yozuvlar Janubi-sharqiy Osiyo xalqlari 
haqidagi ilk manbalar hisoblanadi.
Shuni ham ta ’kidlab o'tish joizki, mazkur hududda yashovchi 
aholining o'tm ish tarixini o'rganishda, vet, mon, qadimgi xitoy- 
lik, qadimgi hind va antik muallifiarning solnomalari ham muhim 
ahamiyatga ega manbalardan hisoblanadi.
Dastlabki tabaqaviy jam iyatlar qadimgi avstroosiyo va ularga til 
jihatdan yaqin b o ig a n vetlarda ilk bor vujudga kelgan. Ilk davlat- 
lar G 'arbiy Hindixitoydan hozirgi Shimoliy Vetnam orqali Yanszi 
daryosining quyi oqimigacha bo'lgan joylarda tarqaladi.
Bular to'rtta guruh davlatlar bo'lib, ular Shimoli-Sharqiy Xin- 
dixitoy va Janubiy dengizning shimoli (Janubiy Xitoy dengizi) so- 
hilidagi davlat, M alakka yarim orolidagi qadimgi Indoneziya va 
arxipelagciagi davlat. Shimoliy Hindixitoyning markaziy qismi va 
unga tutash joylarda istiqomat qilgan tan va birmano til oilasiga 
mansub xalqlar davlatlaridir.