‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Qadimgi Sharq tarixining ikkinchi bosqichi.
M.av. 11- va 1 mingyillikning birinchi yarmiga oid tarixiy davr- 
ni o 'z ichiga oladi. Bu davrda bir-biridan uzoq bo'lgan qadimgi 
Sharq mamlakatlarida, xususan Xuanxe daryosi vodiysida, 0 ‘rta 
yer dengizining sharqiy sohilidagi Ugarit. Ebla, Bibl. Alalah. 
Kichik Osiyo, Shimoliy Mesopotamiyada. shuningdek, Xett va 
Ossuriya davlatlari tashkil topadi. Mazkur davrda qadimgi sharq 
dunyosiga yaqin bo'lgan ko'chm anchi chorvador qabilalar orasida 
sotsial o ‘zgarishlar sodir bo'lib. ular o 'z sardorlari boshchiligida 
dehqonichilik vohalariga tez-tez bosqinlar uyushtirib turadilar. Bu 
jarayonlar hind yevropa aholisi bilan ularning aralashib ketishida 
katta ahamiyat kasb etdi.
M.av. Ill mingyillikda Qadimgi Sharq jam iyati xo'jaligida kat­
ta o'zgarishlar sodir bo'ladi. Mazkur davrda Qadimgi Sharqning 
daryolar oqib o'tgan vodiylarida sug'orm a dehqonehilik, irrigat- 
siya inshootlari, katta-kichik uy-joylar, xonalar barpo etiladi. Har 
xil m a’danlami qazib olish, eritish. bir-biriga qo'shish kashf etiladi. 
Mis bilan qalayni birga qo'shib eritish natijasida bronza m a'dani 
hosil qilinadi. Mehnat qurollarining soni oshib sifati yaxshilanadi.
347

---

M a’danlardan harbiy qurol va aslahalar tayyorlanadi. Qadimgi 
Sharq mamlakatlari orasidagi aloqa y o ila ri yaxshilanib savdo-so­
tiq rivojlanadi. M.av. X V I-X V asrda Shim oli-g'arbiy Arabiston 
cho‘llarida Giksoslar ittifoqi barpo bo'lib ular Misrni o'zlariga itoat 
ettiradilar. O 'rta Suriya va Shimoliy Mesopotamiyada m.av. X V I- 
XV asrlarda Mitanni davlati kuchayadi. G 'arbiy Eronda yashagan 
kassit qabilalari birlashamasi m.av. X IX -X V llI asrlarda Mesopo­
tamiyada o 'z hukmronliklarini o'rnatadilar. K o'chm anchilar Mes­
opotamiyada hukmronlik qilishar ekan, sivilizatsiya markazlarida- 
gi mesopotamiyalik xalqlarning madaniyatini qabul qilib, ulardan 
bahramand bo'ladi lar.
Ammo Hindistonda mazkur davrlarda boshqacha manzara-ho- 
disa yuz bergan. Hindistonga bostirib kirgan ko'chmanchilarning 
hujumlari natijasida, u yerdagi qadimgi sivilizatsiya inqirozga yuz 
tutadi. M.av. I mingyillik boshidan Gang daryosi vodiysida tabaqa- 
viy jam iyat yangidan shakllanib, bir necha yangi davlatlar tashkil 
topadi.
M azkur davrda Qadimgi Sharqning ko'pgina mamlakatlari 
kuchayadi. Yuqori tabaqa zodagon va hukmdorlarga qarshi mahal- 
liy aholi va bosib olingan oMkalarda esa katta-kichik qo'zg'olonlar 
boshlanadi.
Ammo bu qo'zg'olonlar, podsho, fir'avn qo'shinlari tomonidan 
shafqatsizlik bilan bostiriladi.
M.av. II mingyillik o'rtalarida Old Osiyodagi davlatlar orasida, 
hududda hukmronlikni qo'lga kiritish uchun qirg'in-barot urush­
lar bo'lib o ‘tadi. Davlatlar bosqinchilik urushlarini olib borish va 
o 'z davlat]arining mudofaa qudratini oshirish uchun qo'shin sonini 
oshirish, ularni qurol-aslaha bilan ta'm inlashga harakat qilganlar. 
Hukmdorlar urush harakatlarida o 'z qo‘shinlarida ot qo'shilgan 
jangovar aravalardan keng foydalanganlar. M.av. X V -X IV asrlarda 
Misr, Mitanni va Xettlar o'rtasida Sharqiy O 'rtayer dengizi sohili­
dagi mamlakatlami qo'lga kiritish uchun qizg'in kurashlar bo'lib 
o'tgan. Bu jihatdan Misr bilan Xett davlati o'rtasidagi kurash uzoq 
davom etib, bu urush m.av. 1280-yili Misr-Xett tinchlik sulhi bilan 
yakun topgan.
348

---

Shuni ta'kidlash joizki. Yangi podsholik davrida Misr gullab 
yashnagan harbiy davlatga aylanadi. Xuddi shu davrda Misrda ma- 
hobatli m e'm oriy obidalar barpo etiladi. To'xtovsiz davom etgan 
urushlar. ichki soliqlar xalq boshiga katta musibatlar keltiradi.
Bosib olingan o ik alard a olinadigan soliq-oiponlar, g ‘oliblar 
tomonidan qo'shni mamlakat xalqlarining talanishi ichki. tashqi 
ziddiyatlar kuchayishiga olib keladi. Bundan oddiy va jabrdiyda 
xalq ko'proq aziyat chekkan. Bu esa. o 'z o Lrnida, podsholiklarga 
qarshi qo'zg'olonlar kelib chiqishiga sabab bo'lgan.
Mazkur davrda Old Osiyoda hukmronlikni q o ig a kiritish uchun 
hududdagi davlatlar o'rtasida kurash q iz g in tus oladi. Bu jihatdan 
m.av. 1X-V11 asrlarda shakllangan. Ulug' Ossuriya podsholigi mi- 
sol b o ia oladi. Mazkur davrda Ossuriya o'zining qudratli qo'shini- 
ga tayanib Old Osiyoda bosqinchilik va talonchilik urushlarini olib 
boradi va qo'shni mamlakatlarning yerlarini bosib oladi. Ossur 
qoshinlari o 'z istilolari davrida qishloq va shaharlarni yondirib, 
mazlum xalqlardan juda k o 'p o ip o n undirganlar. Qadimgi Sharq 
xalqlari Ossuriyani "arslon uyasi”, uning poytaxtini esa "qonli sha- 
har " deb bekorga aytmaganlar. Ossur qo' shinlari asirlarga nisbatan 
nihoyat darajada shafqatsiz boiishganligi manbalarda qayd etiladi.
H arbiy-m ainuriy y o i bilan barpo etilgan davlatlar oxirigacha 
qudratli b o ia olmaganlar. Bunday davlatlar tezda tashkil topib, 
ichki va tashqi ziddiyatlar. inqirozlar natijasida halokatga uchrab 
barham topganlar. Shunday despotik davlatlardan biri Ulug‘ Os­
suriya m.av. 612-605-yillarda Midiya va Yangi Bobilning birlash- 
gan qo'shinlari tomonidan tor-mor etildi va davlat sifatida barham 
topdi. Mazkur davrda temir qurollaridan foydalanish xo'jalikning- 
taraiqqiy etishiga olib keldi.