Z. Akbarova Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga adabiy til me’yorlarini o’rgatish usul-vositalari

Nutqning ifodaliligi ustida ishlash. Nutqning ifodaliligi ustida ishlashda og’zaki nutq uchun ifodalilikning intonatsion vositalaridan to’g’ri foydalanish muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun tarbiyachi o’z nutqida urg’ularni to’g’ri ishlatish, ovoz tempini va kuchini o’zgartirish bilan so’zlarning mazmunini ajratish, to’xtamlardan nutqda ovozni vaqtincha to’xtatish (o’rinli foydalanish, nutqda ovozning balandligi va kuchiga qarab harakati, nutq tempi. ma’lum vaqt ichida aytiladigan so’zlar mikdori), ovoz balandligini o’zgartirish ustida mashq qilish lozim. Intonatsiya nutqni jonli, jo’shqin qiladi, fikrni to’liq va tugallangan xilda bayon etishga yerdam beradi. Har bir tarbiyachi nutqning yuqoridagi sifatlariga ega bo’lishi uchun bir qancha mashqlarni bajarishi kerak. Chunonchi:
1. Jumlalarni o’qishda ovoz yordamida ayrim so’zlarni ajratib ko’rsatish.
2. Maqol, matallardagi asosiy mazmunni ifodalovchi so’zlarni baland ovoz bilan ajratib o’qish.
3. She’r, hikoya, ertak, maqol, matallarni kerakli o’rinlarda to’xtamlarga rioya qilgan holda o’qish.
4. Jumlalarni ovozni goh baland, goh past qilib o’qish.
5. Ovozni badand va past qo`shib, „Bo’ri bilan qo’zichoq" masalidan parcha o’qish.
6. Tez aytishlarning nutq tempini o’zgartirib o’qish.
7. Tez aytish, maqol va matallarning ovoz balandligini o’zgartirib (sekin, o’rtacha. baland) o’qish.
8. Tanish she’rni turli ovoz balandligida (bir kishi uchun, uncha katta bo’lmagan kishilar guruhi uchun, katta auditoriya uchun) o’qish
9. Maqol, tez aytishlarning nutq tempi va balandligini o’zgartirib (tinch va sekin, tinch va o’rta tempda, o’rtacha ovozda va tezlashgan tempda) o’qish.
Shuningdek, tarbiyachi adabiy til normalariga muvofiq to’g’ri talaffuz qilish ustida mashq qilishda asarlarni tanlab o’qishi, o’qish jarayonida adabiy talaffuz normalariga amal qilib, tovush va so’zlarni aniq, ravshan talaffuz etishi kerak.
Tarbiyachi yuqoridagi nutq sifatlari ustida mashq qilishdan tashqari, bog’lanishli nutq