Z. A, G‘iyosov

Ma’naviy zararni qoplash

So‘nggi yillarda etkazilgan ma’naviy zarar uchun katta miqdordagi toiov summasini ko‘zda tutuvchi da’vo arizalarining soni ortib bormoqda. Fuqarolik huquqi bo‘yicha qator tadqiqotchilar, ayniqsa xorijiy davlatlarda ushbu bu kabi talablami axloqsizlik, ma’naviy zarar uchun to‘lovlami esa “ma’naviy haqorat” sifatida talqin etilmoqda. Shuning uchun ham sudlarda ma’naviy zarami qoplash ko‘rinishidagi talablami qanoatlantirish amaliyotidan chekinish kuzatilmoqda. Ayrim holatlarda sudlar zarar etkazuvchining harakatlarini qoralashdan dalolat beruvchi oz miqdordagi to‘lov summalarini belgilash haqida qaror chiqarish bilan cheklanmoqda (E. A. Suxanov, 1998).
Qonunchilikka muvofiq ma’naviy zarar - fuqaroning shaxsiy nomulkiy huquqlariga yoki ularga taalluqli bo‘lgan nomoddiy ne’matlarga tajovuz qiluvchi harakatlar natijasidagi jismoniy va ma’naviy azoblanishni anglatadi. Shunga qaramay ushbu qoidalami istisno etuvchi qator holatlar ko‘zda tutilgan ( 0 ‘zR FK 1021-modda).
Ma’naviy zarar pul bilan qoplanadi. Ma’naviy zarami qoplash miqdori javbrlanuvchiga etkazilgan jismoniy va ma’naviy azoblarning xarakteri, zaraming etkazilishidagi amaldagi tafsilotlar, jabrlanganning individual xususiyatlari, shuningdek ayb tovon to‘lashga asos bo‘lgan hollarda zarar etkazuvchining aybi darajasi inobtaga olingan holda sud tomonidan aniqlanadi. Zarami qoplash miqdorini aniqlashda oqilonalik va adolatlilik talablari e’tiborga olinishi lozim. Alohidata’kidlash lozimki, ma’naviy zarar to‘lanishi lozim bo‘lgan mulkiy zarardan qat’iy nazar qoplanadi ( 0 ‘zR FK 1022-modda).
Umuman olganda, tibbiy xodim yoki muassasaning bemorlarga nisbatan har qanday g‘ayriqonuniy harakatlari ma’naviy zarar manbai sifatida qoralanishi mumkin. Binobarin, bu kabi holatlarda bemorning umum e’tirof etilgan huquqlarining buzilishi va ijtimoiy mavqeining yomonlashuviga yo‘l qo‘yiladi. Shunday
qilib, tibbiy yordam lozim darajada ko‘rsatilmagan holatlaming barchasi, shu jumladan bemorga qo‘pollik, hurmatsiz munosabatda bo‘lish, shifokor sirlarini oshkor etish moddiy zarar etkazishdan qat’iy nazar, ma’naviy zarami qoplash uchun asos boMishi mumkin. So‘nggi yillardagi fuqarolik sudlov amaliyoti tibbiy xodimlar va muassasalar faoliyati bilan bog‘liq ma’naviy zarami qoplash haqidagi da’vo arizalari asosan fuqarolar tomonidan berilayotganligini ko‘rsatmoqda. Shu bilan birga, tibbiy xodimlar va muassasalar ham fuqarolik huquqi subyekti maqomiga, fuqarolik huquqi layoqatiga va fuqarolik muomala layoqatiga ega bo‘lib, ular ham o‘zlarining mulkiy va nomoddiy ne’matlarini himoya qilishda jismoniy yoki yuridik shaxslar kabi barcha huquqlarga egadir.
Taassufki, tibbiy xodimlar va muassasalarning ushbu huquqlaridan foydalanishi amalda kamyob holat.
Tibbiy xodimlar amaliyotda moddiy va ma’naviy zararlami qoplash bilan bir qatorda fuqarolik huquqi sohasidagi yana bir muammo - bemorlaming vasiyatnomalariga guvohlik berish holatlari bilan ham to‘qnashishi mumkin. Jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1126-moddasiga muvofiq, kasalxonalar,gospitallarvaboshqastatsionardavolashmuassasalarida davolanayotgan yoki qariyalar va nogironlar uylarida yashab turgan fiiqarolaming ana shu kasalxonalar, gospitallar va boshqa davolash muassasalarining bosh vrachlari, ulaming davolash ishlari bo‘yicha o‘rinbosarlari yoki navbatchi vrachlari, shuningdek gospitallaming boshliqlari, qariyalar va nogironlar uylarining direktorlari yoki bosh vrachlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalar notarial tasdiqlangan vasiyatnomalarga tenglashtiriladilar.